Сэдэв: Монгол Улсын төсөв, санхүүгийн өнөөгийн байдал, цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар
1. Тесвийн өнөөгийн нөхцөл байдал
Нэгдсэн төсвийн нийт орлого ба тусламжийн дүн 2015 оны эхний улирлын байдлаар 1,228.5 тэрбум тегрөгтхүрч, төлөвлөгөөний биелэлт 93.3 хувьтай буюу
88.4тэрбум төгрөгөөр дутуу төвлөрсөн байна. Нийт орлогын гүйцэтгэлийг
2014 оны мөн үетэй харьцуулбал 6.9 хувиар өссөн байдалтай байна. Эхний улирлын байдлаар орлогын нийт жилийн төлөвлөгөөний 18.2 хувийг төвлөрүүлээд байна (өмнөх онд 18.5 хувь). Төсвийн орлого дутуу төвлөрөхөд:
1) Эхний улирлын байдлаар нийт импортын хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс
29.5хувиар буурсан;
29.62) Дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор
газрын тосны үнэ өмнөх оны мөн үеийнхээс 45.0 хувиар, зэсийн үнэ 11 орчим хувиар тус тус буурсан;
3) Дотоод эдийн засаг дахь хүндрэлтэй байдалтай холбоотойгоор аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалт, ашигт ажиллагаа буурсан зэрэг нь голлон нөлөөлсөн байна.
Тухайлбал, эрдэс бүтээгдэхүүний импорт 83.3 сая ам.доллараар, машин, механик төхөөрөмж, тэдгээрийн сэлбэг, хэрэгслийн импорт 58.2 сая ам.доллар, тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийнх 58.5 сая ам.доллар, үндсэн төмөрлөг бүтээгдэхүүнийх 32.2 сая ам.доллараар тус тус буурсан байна. Импортоос хамаарсан орлогын гүйцэтгэл төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхгүй байх томоохон эрсдэлийг дагуулж байна.
Дэлхийн зах зээл дэх газрын тосны үнэ 3 дугаар сарын байдлаар өнгөрсөн оны мөн үеэс 45 хувиар буурч, 58.4 ам.долларт хүрсэн нь газрын тосны орлого биелэгдэхгүй байх бодит эрсдэл дагуулж байна.
Дэлхийн зах зээлд зэс, төмрийн хүдрийн үнийн гэнэтийн бууралт нь орлогын гүйцэтгэлд сөргөөр нөлөөлж байгаа бөгөөд зэсийн үнэ 1 дүгээр сард 6,422.2 ам.доллар байсан бол 1 сарын дотор 10 орчим хувиар буурч, 5,701.5 ам.долларт хүрчээ. Түүнчлэн, жилийн өмнө 100 гаруй ам.доллар байсан төмрийн хүдрийн үнэ өнеөдөр 40 хүрэхгүй ам.доллараар зарагдаж байгаа нь цаашид аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын орлого, ашигт ажиллагааг бууруулж, улмаар уул уурхайн салбараас хамаарсан орлогын төлөвлөгөө төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхгүй байх эрсдэл үүсгэж байна.
Эхний улирлын макро эдийн засгийн нөхцөл байдал, төсвийн орлогын гүйцэтгэл болон энэ оны макро эдийн засгийн ерөнхий төсөөлөлд үндэслэн 2014 оны төсвийн орлогын хүлээгдэж буй гүйцэтгэлийг урьдчилан тооцоход төсвийн орлого талд 500 орчим тэрбум төгрөгийн дутагдал үүсэх эрсдэл үүсч болзошгүй байна.
Өөреөр хэлбэл, нийт импортын бууралт, газрын тос, зэс, төмрийн хүдрийн үнийн бууралт, дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн ашигт ажиллагаа, борлуулалт, төлберийн чадвар муудсан зэрэг голлох эрсдэлүүд тесвийн орлогын бүрдүүлэлтэд нөлеелөхөер байгаа юм.
Эдгээрээс гадна томоохон төрийн өмчит компаниудыг хувьчлах замаар 2015 онд нийт 172.9 тэрбум төгрөгийн орлого төсөвт төвлөрүүлэхээр тооцсон. Гэвч “Төрийн өмчийг 2015-2016 онд хувьчлах, өөрчлен байгуулах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол хараахан батлагдаагүй байгаа тул өмч хувьчлалын төлөвлөгөө 2015 онд багтаж хийгдэхгүй байх эрсдэлтэй байна.
Эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас шалтгаалан төсвийн орлогын бүрдэлт төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхгүй байх, улмаар төрийн сангийн мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдлийг эрчимтэй бууруулах, зарлага, санхүүжилтийг хуваарийн дагуу хийхэд төрийн сангийн төлбөрийн чадвар хүрэлцэхгүй байх эрсдэлтэй байдлыг харгалзан тесвийн орлогын эрсдэлийг бодитой тооцож, түүнд үндэслэсэн тесвийн зарлага, санхүүжилтийн хуваарилалтад зохицуулалт хийх шаардлагын дагуу “Монгол Улсын 2015 оны төсвийн хэрэгжилтийг хангах зарим арга хэмжээний тухай" Засгийн газрын тогтоолыг баталсан болно.
Энэхүү тогтоолоор тесвийн орлогын төлөвлөгөөг оны эхнээс жигд ханган биелүүлэх, өмч хувьчлал, хувьцааны ногдол ашгийг бүрэн төвлерүүлэх, хуримтлагдсан өр, төлбөрийг хууль тогтоомжийн дагуу бүрэн төвлөрүүлэх үүрэг төсвийн орлого төвлөрүүлэгч төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт өгөгдсөн. Бүх төсвийн захирагч нарт урсгал зардлыг хэмнэх, төсвийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх, эрүүл мэнд, онцгой байдал, цагдаагийн байгууллагаас бусад байгууллагын хангамж бараа материалын зардлыг хэсэгчлэн санхүүжүүлэх, 2015 онд шинээр эхлэх херөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээг төсвийн байдалтай уялдуулан зохион байгуулах, зарим төслийг түр хойшлуулах чиглэл өгөгдсөн. Мөн төсвийн улирлын чанартай орлогын дутагдлыг нөхөх зорилгоор богино хугацаат хөнгөлөлттэй зээлийг авч ажиллах эрх нээгдсэн болно.
Ирэх жилүүдэд дэлхийн эдийн засгийн ерөнхий төлөв таатай бус, голлох түүхий эдийн дэлхийн зах зээл дээрх үнийн таамаглал одоогийн нөхцөл байдлаас өсөхөөргүй байгаа, томоохон төслүүдийн талаарх шийдвэр тодорхой бус байгаа зэргээс шалтгаалан дунд хугацаанд төсвийн орлогын өсөлт харьцангуй бага байх хандлагатай байна. Нөгөө талаар, гадаад зээлийн үйлчилгээний төлбөр нь дунд хугацаанд төсвийн зарлагад ихээхэн ачаалал үзүүлэхээр байгаа тул төсвийн зарлагын хумих бодлогыг ирэх жилүүдэд хэрэгжүүлэх, нэгэнт авсан гадаад, дотоодын зээлийн үндсэн болон хүүгийн төлбөрийг төлөх зайлшгүй шаардлагууд тулгарч байна.
2. Эдийн засгийн нөхцөл байдал
Монгол Улсын эдийн засгийн эхний улирлын мэдээллийг нэгтгэн харахад эдийн засгийн идэвхижил саарч байгаа нь харагдаж байна. Мөнгөний нийлүүлэлт, зээлийн өрийн үлдэгдэл жилийн өсөлт өмнөх оны мөн үеэс саарсан, импорт буурснаас үүнийг харж болно. Эдийн засаг дахь нийт эрэлтийн өсөлт саарч байгаа нь инфляци болон төлбөрийн тэнцэл дэх дарамтыг багасгаж, төгрөгийн ханшид эергээр нөлөөлж байна. Нөгөө талаар Улсын Их Хурал, Засгийн газраас гаргаж байгаа шийдвэр арга хэмжээнүүд нь эдийн засагт эерэг дохио өгч байгаа нь ханшид мен нөлөөлж байна.
Хөдөө аж ахуй: 2015 оны эхний улиралд 6,811.1 мян.толгой эх мал төллөж, 6,764.2 мян.толгой төл бойжсон. Төллех насны хээлтэгч малын 30.6 хувь нь эхний улиралд төллөед байгаа бол зүй бусаар хорогдсон малын тоо 2014 оны мен үетэй харьцуулахад 37 хувиар буурлаа. Иймд хөдөө аж ахуйн салбар өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад өсөлт өндөр үзүүлэлттэй байна. Дэлгэрэнгүйг хавсралт файлаас татаж авна уу.
