Улс орны хөгжилд хамгийн их нөлөөлдөг зүйл бол өөрийн гэсэн хөгжлийн үзэл, бодлого байдаг. Монгол Улс өөрийн гэсэн судалгааны байгууллагуудтай байх нь үндэсний аюулгүй байдлын амин чухал асуудал. Улс үндэснийхээ эрх ашгийг урьтал болгосон, өөрийн гэсэн судалгааны байгууллагуудын судалгаанд тулгуурлаж, бодлого боловсруулах нь өнөө маргаашийн эрх ашиг, хэсэг бүлгийн явцуу сонирхлоор бус, улс орны эрх ашигт нийцүүлж ажиллах суурь нөхцөл юм.

Судалгаанд зарцуулж байгаа зардлын ДНБ-д эзлэх хувь, сая хүнд ноогдох судлаачийн тоогоор Монгол Улс хамгийн доогуур үзүүлэлттэй байна. Судалгаа шинжилгээний бага боловч байгаа чадавхиа ашиглах, их дээд сургууль, салбарын яамд, засгийн газар, мэргэжлийн байгууллагууд, үйлдвэрлэгчдийн хоорондын хамтын ажиллагааны механизм огт байхгүй. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улс үндэсний инновацийн тогтолцоогоо өнөөг хүртэл бүрдүүлж чадсангүй. Ийм нөхцөлд судалгаа шинжилгээний ажлын үр дүн практикт нэвтрэх боломж тун бага харагдаж байна.

Улс үндэстний хэтийн хөгжлийн бодлого, аюулгүй байдал, хүн амын эрүүл мэнд, батлан хамгаалах, байгалийн баялгийн нөөцийн судалгааг төрөөс санхүүжүүлдэг нь дэлхий нийтийн тогтсон жишиг. АНУ 2012 онд зөвхөн холбооны төсвөөс 125.6 тэрбум долларыг судалгаа шинжилгээний ажилд зарцуулжээ.

 Судалгаа шинжилгээний ажлын эдийн засгийн үр нөлөө нь урт хугацааны эдийн засгийн өсөлт, үндэсний сайн сайхан аж байдлаар илэрдэг гэж үздэг. Судалгаа шинжилгээний ажлын ашиг тусыг төр, хувийн хэвшил, нийт ард иргэдийн аль аль нь хүртдэг гэж дэлхий нийтээр үзэж байна.  

Тодорхой шинжлэх ухаан, технологийн судалгаанаас гадна нийгэм, эдийн засгийн бодлогын судалгаа ч бас чухал ач холбогдолтой. Бодлого боловсруулах процессийг аль болох бодитой, судалгаанд тулгуурладаг болгох нь дэлхий нийтээр анхаарч буй асуудал юм.

Энэ нь санаснаар болох амар хялбар зорилт биш ээ. Нэг талаас бодлого боловсруулагчдын судалгаа шинжилгээний тухай ойлголт, түүнийг ашиглах анализ хийх чадвар, мэдлэг мэдээлэл, нөгөө талаас судалгаа шинжилгээний байгууллагуудын судалгааны ажлаа бодлого боловсруулагчдад хүргэх арга замын аль алиныг нь сайжруулах нь нийтлэг тулгардаг асуудал юм. Манай өнөөгийн нөхцөл байдал ч мөн л ялгаагүй. Судалгаанд тулгуурлан бодлого боловсруулах соёл нь аль хэдийн тогтож төлөвшсөн улс орнуудад ч гэсэн судалгаа шинжилгээний ажилд ихээхэн ач холбогдол өгч анхаарсаар байна.

Герман улсад бодлогын судалгааны 135 хүрээлэн байгаагийн олонх нь эдийн засгийн чиглэлээр ажилладаг, ялангуяа томоохон хүрээлэнгүүд нь бүгд төрөөс санхүүждэг. Энэ байгууллагуудын 60-аас дээш хувь нь 1975 оноос өмнө байгуулагдсан, дунджаар зуугаас дээш тооны ажиллагчидтай, жилд дунджаар 451 сая еврогоор санхүүждэг (зарим судалгааны байгууллагын санхүүжилт их өндөр дүнтэй).

АНУ-д бодлогын судалгааны чиглэлээр бүрэн бус тоогоор 1500 хүрээлэн ажиллаж, улсаас санхүүжиж байгаа гол 15 хүрээлэнгийн жилийн дундаж санхүүжилт нь 32.8 сая доллар ажээ. Эдгээр хүрээлэн тус бүрт дунджаар 206 хүн ажиллаж байна (G.McGann). Тэгэхдээ энэ бол 2005 оны мэдээлэл, одоогийн байдлаар энэ тоо улам их өссөн нь ойлгомжтой. БНХАУ, ОХУ, Турк, Канадын бодлогын судалгааны байгууллагууд ихэвчлэн төрөөс санхүүждэг.

Эдийн засаг хөл дээрээ тогтсон, нийгэмд филантропийн соёл төлөвшсөн, улс төрчид судалгаанд тулгуурлан бодлого боловсруулж дадсан, хувийн хэвшил ядаж л эдгээр судалгааны тавин хувийг санхүүжүүлэх боломжтой болсоны дараа аажмаар хувийн, тэгэхдээ ашгийн бус бодлогын судалгааны байгууллагуудыг дэмждэг практик бий. Өөрөөр хэлбэл аль ч орны бодлогын судалгааны байгууллагууд эхэн үедээ шууд төрөөс санхүүждэг байсан гэсэн үг.

Судалгааны хангалттай арвин мэдээ материал, туршлага хуримтлагдаж, үндэсний судалгааны чадавхи гүйцэд төлөвшөөгүй байгаа энэ үе шатанд салбарын яамны бодлого судалгаанд тулгуурлахын тулд байнга, өдөр тутамд хамтран ажилладаг, төрөөс санхүүжилттэй судалгааны байгууллагатай байхаас өөр аргагүй. Бидний өнөөг хүртэлх туршлага бодлогын яам судалгааны ажлыг шууд гардаж, давхар хийх боломжгүйг л харуулж байна. Өдөр тутмын бодлого, зохицуулалт, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа, судалгааны аль аль нь өөр өөр чиглэлийн ур чадвар, туршлага шаарддаг.

Судалгааны байгууллагууд, бодлогын яамдын ажил уялдахгүй байх нь аргагүй. Нэг нь судалгаагаа хийчихээд хүлээгээд суугаад байдаг, нөгөө нь судалгаа дутмаг байна гээд зовлон тоочоод суугаад байдаг. Бид улс дотроо өөр хоорондоо өрсөлдөх биш, бие биеэ сонсож хамтарвал асар их боломж бий. Тухайн салбарыг хариуцсан яамдуудтай илүү ойр ажиллуулах, хэрэглээний, технологийн,  салбарын бодлогын судалгааг давхар хариуцуулах нь зөв шийдэл болно.

Бодлого боловсруулагчид, шийдвэр гаргагчдад судалгааны байгууллагуудын ажлын үр дүн, дүгнэлт саналыг сонссон байхыг заавал биелүүлэх шаардлага болгоё. Үүнийг хийх олон арга бий. Мэдээж эхэн үедээ зөрчил гарна. Улс төрчид нь судалгааны байгуулллагаа үйл ойшооно, өөрийнхөөрөө зүтгэнэ. Хэлээд байхад үг авсангүй гэж судлаачид нь гомдоллоно. Үг хэлээ ололцохгүй, судлаачид нь санаагаа ойлгуулж чадахгүй, улс төрчид нь ойлгож чадахгүй үе ч бас зөндөө л гарна.

Улс төрчид өнөөдөр уулзаад “маргааш л хариу өгөөдхөөч, ганцхан өдрийн дотор хорвоо ертөнцийг шинээр нээгээд, судалгааныхаа үр дүнг ганцхан хоногт бэлэн болгож, ганцхан өгүүлбэрээр хэлээд өгөөч” гэдэг. Судалгааны байгууллагууд нь “ул суурьтай судлахгүй бол болохгүй” гэсээр заримдаа цаг алддаг, бодлого шийдвэрээс хожимддог. Ийм зөрүү ч гарах л биз.

Улс төрчидтэй ажиллаж, санаа бодлоо ойлгуулах, судалгааны байгууллагаар хүссэн ажлаа хийлгэхийн аль аль нь амар хялбар биш. Энэ үнэхээр хялбар байсан бол дэлхийн бусад орнууд өдийд хөгжлийн туйлд хүрчих л байсан. Тэгээгүйг бодоход санасан зоргоор болдоггүй бололтой. Улс төрчид нь ч судлаачидтай ажиллаж, юу хүсч байгаагаа ойлгуулж, сонсож сурах, судлаачид нь ч хурдтай ажиллаж, судалгааныхаа үр дүнг шийдвэр гаргагчид ойлгуулж сурах хэрэгтэй юм. Нэг тал биш, хоёр талын хичээл чармайлт байж байж энэ үйл явц урагшилна.

Цэргийг арван жил тэжээж нэг өдөр хэрэглэдэг гэдэг. Судалгааны байгуулагуудад үүрэг хариуцлагыг нь ноогдуулаад, ажлаар шахаад үз л дээ. Тэгж байж чадавхижна, ажилд нухлагдаж байж цэгцэрнэ.

Бодлого шийдвэр үр нөлөөтэй хэрэгждэг байхын үндсэн гол нөхцөл нь судалгаа, баримт нотолгоонд тулгуурлах гэдгийг бодолцвол яаж ийгээд “сэтгэгдэл, таамгаар бодлого боловсруулах” практикаас “судалгааны үр дүнгээр баримжаалж, бодлого боловсруулах” процесс руу, аль болох хурдхан шиг “судалгаанд тулгуурлаж бодлого боловсруулах” үйл явц руу шилжих л хэрэгтэй болж байна.

Эх сурвалж: news.mn