Улсын Их Хурлын 2014 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн /2014.11.05 Лхагва гараг/ үдээс өмнөх хуралдаанаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай асуудлыг / Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Хаянхярваа нарын 28 гишүүн 2014 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн/ хэлэлцлээ.

Хуралдааны эхэнд Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн А.Бакей, Улсын Их Хурал дахь Монгол Ардын намын бүлгийн санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Хаянхярваа, Улсын Их Хурал дахь Ардчилсан намын бүлгийн санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Эрдэнэбат нар тус тус танилцуулав.

Чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхлэхээс өмнө Төрийн байгуулалтын байнгын хороо уг асуудлыг хэлэлцэж тус хуралдаанаар УИХ-ын нэр бүхий 28 гишүүдээс Ерөнхий сайдыг огцруулахаар өргөн барьсан саналыг дэмжье гэсэн саналын томъёоллоор санал хураалгахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон 17 гишүүний 11 нь буюу 64.7 хувь нь дэмжсэн байна.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэн. Тухайлбал,

Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянга:- Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдааны дараа олон хүн баярлалаа, олон хүн гомдлоо гэж утсаар ярилаа. Би хэн нэгнийг гомдоох гэж эсвэл хэн нэгнийг баярлуулах гэж саналаа өгөөгүй. Энэ бол цэвэр улс төрчийн шийдэл. Энэ шийдвэрийг гаргах гэж олон хоног бодсон, олон хүнтэй уулзсан, гарах үр дүн нь юу байхав гэж өөрийгөө их зовоосон. Надад энэ сонголтыг хийхэд хүнд байсан. Ер нь асуудлыг хэн шийдэх вэ гэвэл Ардчилсан нам л шийднэ. Өнөөдөр Ардын нам муухай байна, Арчилсан нам муухай байна гэж бие биенээ янз бүрээр хэлж байна. Гэхдээ өнөөдрийн Монгол Улс ямар байгаад дүгнэлт хийвэл энэ нь Ардын нам, Ардчилсан намын хамтын бүтээлийн л үр дүн. Иймд үүнийгээ санах хэрэгтэй. Бид олон улсаас, хэн нэгнээс, олон улсын зах зээлээс хамааралгүй улс орныг 24 жилд бүтээж чадсангүй. Өөрөө өөрөөсөө хамаардаг улс орныг бүтээж чадсангүй гэдгийг өөрдсөө тольдон харах хэрэгтэй. Миний хувьд Ардчилсан намын даргыг зөвхөн намын дарга гэж хардаггүй. Ерөнхий сайд өнөөдөр үлдсэн ч эс үлдсэн ч Монгол Улсад нөлөөтэй, улс төр, нийгмийн 24 жилийн зовлонг үүрсэн асар их туршлага нь хэвээрээ байх болно. Иймд таныг Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд илүү их санаа тавьж ажиллаасай, аль нэг намыг сөнөөх, дарах тухай биш гацаанаас яаж гарах талаар ажиллаасай гэж хүсч байна.

Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Лүндээжанцан:- Огцруулах үндэслэл дээр гарын үсэг зурах эсэх асуудлыг нэлээд удаан бодсон. Ингээд яваад байвал яваад л байх юм гэж. Гэтэл юун дээр санал зөрөөд байна гэхээр эдийн засгийн бодлого оновчгүй байна гэж үзэж байгаа. Хоёр асуудалд санаа зовж байгаагийн нэг нь өрийн асуудал. Өнөөдөр төрийн түшээгээс эхлээд жирийн иргэд үүнд санаа зовж байна. Эдийн засгийг элгээр нь хэвтэхээс аварсан, ашигтай болсон гэж яриад байгаа. Гэтэл 2016 онд Засгийн эрхийг нэг хэсэг нь авахад 500 сая ам.долларыг төлөөд, дээр нь хүүгий нь төлнө гэдэг маш хэцүү асуудал. Байгаа бодит байдал ийм байна. Нөгөө нь валютын ханш. Валютын гэнэтийн өсөлт эдийн засагт сөрөг нөлөөлөх гээд байна, хэтэрлээ гэж тухайн үед хэлж байхад хүлээж аваагүй. Үүнээс хойш Монгол Улс "дотор" халуунтай юм шиг болсон. Валютын ханш ингэж огцом өссөнөөр хүн болгон хохирч байна. Үйлдвэр үйлчилгээ явуулдаггүй, валютын хадгаламжтай цөөн тооны хүмүүст гайгүй тусч байгаа. Иймд энэ Засгийн газар эдийн засгийн оновчгүй бодлогыг явуулж байна гэж үзсэн.

Улсын Их Хурлын гишүүн А.Бакей:- Бид Монгол Улс гэдэг нэг л том хамтын гэртэй. Энэ том айлыг сайн сайхан авч явах эрхийг Улсын Их Хуралд ард түмэн өгсөн. Харамсалтай нь 76 гишүүн энэ гэрийг сайн авч явж чадахгүй байна. Үүний шалтгаан нь юу гэвэл эв нэгдэл. Эрх баригчид нь өөр хоорондоо тэмцэлддэг, сөрөг хүчин нь болохоор муу байх тусмаа сайн гэдэг зарчмаар явдаг. Үүнээс болоод бидний хамтын гэр болох Монгол Улс маань муухай харагдаж байна. Бид өөрсдийнхөө төрсөн гэрээ муухай харагдуулж байна. Мөн зарим талаар бид ардчиллын үнэт зүйлээс ухрах зүйлийг маш их хийж байна. Үүнд маш их харамсаж байгаа. Улс төрчдийг хэн нь хэн бэ, хэр зэрэг ёс жудагтай вэ гэдгийг харуулах ганцхан шалгуур байдаг юм байна. Энэ бол ердөө л албан тушаал. Албан тушаалд очих хүртлээ ямар нэг байдлаар од шүүрэх гээд жигтэйхэн их гүйдэг. Албан тушаалд очсоны дараа тэнгэрээс буусан юм шиг дээшээ гарч харайдаг. Албан тушаалаас буусны дараа бас хачин байдалд ордог. Тэгээд дараа нь дахиад ямар албан тушаалд очих вэ гээд дараагийн үйлдлээ хийдэг. Ийм л тойргоор энэ улс орноо авч явах гэж, хувиа хичээсэн бэртэгчин зангаар олон жилийг ардаа орхилоо. Харамсалтай байна. Тиймээс энэ танхимд сууж байгаа та бид саяны хэлсэн шалгуураар хэн нь хэн бэ гэдгийг өөрсдөөсөө харцгаая гэж уриалмаар байна. Мөн Ардчилсан намаас нэр дэвшиж сонгогдоод ард түмний итгэлийг хүлээж энэ танхимд сууж байгаа журмын нөхдөд өө хандаж хэлэхэд, бусдын бидний гэр рүү чулуудсан чулууг дагуулж бид бас чулуу нүүлгээд юу хожих вэ. Монгол Улс гэдэг том гэрийн доторх Ардчилсан нам гэдэг жижиг гэр ч гэсэн энэ улс оронд асар их үүрэгтэй, улс орны хөгжилд том хувь нэмэр оруулах ёстой нам шүү. Ардын нам ч ялгаа байхгүй. Гэтэл бид юу хийгээд байна вэ. Өөрсдийнхөө гэрийг өөрсдөө шатаах гээд байгаа юм биш үү. Ийм байдлаар хандаад байвал улс орон маань хэцүүдэж, төрд итгэсэн ард түмний итгэл ямар байдалд хүрэх нь тодорхой болох нь. Иймд та бүхнийг асуудалд ухаантай хандахыг хүсч байна.

Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Цог:- Өнөөдөр бид Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр, өнөөгийн эдийн засгийн байдлын талаар яриагүй. Маш тодорхой зүйлийг ярьж байгаа. Монгол Улсын Ерөнхий сайдтай холбогдолтой ёс зүйн асуудал, төрийн хариуцлагын асуудлыг ярьж байна. Харин энд хаа хамаагүй асуудлыг ярих шаардлагагүй. Хүнийг мэдэх хоёр арга байдаг гэж ярьдаг. Нэг нь мөнгө нөгөө нь эрх мэдэл. Ерөнхий сайд хүн ийм л байх ёстой гэж хэлэх гэхээр чадахгүй байгаа. Тангарагаасаа няцдаг юм байна, хууль хүндэлдэггүй юм байна гээд энд олон зүйлийг ярьж болно. Бид энийг л ярих гэж байгаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батзандан:- Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай асуудлыг зарим хүмүүс намын асуудалтай андуураад байна. Намын даргын асуудлыг ярьж байна гэж битгий андуураарай гэж хэлье. Нэг нам, намын бүлэг Ерөнхий сайдыг огцруулах гэж байна гэж зарим хүмүүс андуураад байгаа. Тийм юм байхгүй. Үндсэн хуулийн 42 дугаар зүйлд, Улсын Их Хурлын 19 гишүүн гарын үсэг цуглуулаад Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг өргөн барина гэж заасан байгаа. Нам болон намын бүлэгт ийм эрх байхгүй. Тэгэхээр 28 гишүүн Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг өргөн барьсан. Тэдний нэгд нь би байгаа гэдгийг тодруулж хэлэхийг хүсч байна. Сүүлийн өдрүүдэд УИХ-ын гишүүд рүү сумдын засаг дарга нар янз бүрийн дарамт шахалт үзүүлэх болсон. Тэр хүмүүст нэг зүйлийг хэлэхэд, Монгол Улсын Үндсэн хуулиар төрийн төв байгууллага, орон нутгийн эрх мэдэл гэдэг тусдаа. Төрийн төв удирдлага руу орон нутаг оролцохыг, орон нутгийн удирдлагын тогтолцоо руу төрийн төв байгууллага шууд нөлөөлөх, оролцохыг хуулиар хориглосон. Иймд ажлаа шат шатандаа хийх ёстой гэдгийг хэлэхийг хүсч байна. Засаглал тогтворгүй болох нь гэж зарим хүмүүс ярьж байна. Монгол Улс парламентын засаглалтай улс. Засаглалын тогтвортой байдлыг парламентад хадгална гээд Үндсэн хуульд тодорхой заачихсан байгаа. Хариуцлагагүй, хууль зөрчдөг Засгийн газарт хариуцлага тооцож болохыг Үндсэн хуулиар заасан. Энэ нь засаглалын тогтворгүй байдлын асуудал бус харин засаглалыг хариуцлагатай, тогтвортой болгох асуудал. Хариуцлагатай, ёс зүйтэй төрийн төлөө хийж байгаа алхам гэдгийг иргэд олон нийт ойлгоосой гэж хүсч байна. Ерөнхий сайдыг огцруулах тодорхой үндэслэлүүд байна. Ерөнхий сайдын хууль бус үйлдэл хэрээс хэтэрсэн, хууль бус гэрээ хэлцэл тоогоо алдсан. Гаргасан шийдвэр болгон үндсэндээ хууль бус байгаа. Цэц дээр очсон шийдвэр болгон үндсэндээ бүгдээрээ унаж байгаа. Өнөөдөр Монгол Улсын валютын нөөц үндсэндээ дууссан. Валютын ханш алдагдаж байгаа нь Засгийн газрын эдийн засгийн алдаатай бодлоготой шууд холбоотой гэж үзэж байгаа. Иргэдийн худалдан авах чадвар муудаж, олон мянган иргэд өрөнд баригдаж, олон мянган аж ахуйн нэгжүүд дампуурч байна. Баталгаагүй зээлийн хэмжээ 3 дахин нэмэгдэж, Монгол Улс нэг хүнд оногдох өрийн хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд очлоо. Энэ бүх эдийн засгийн үндэслэлүүд Засгийн газрыг, Ерөнхий сайдыг огцруулах хангалттай үндэслэл болно.

Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Эрдэнэбат:- Гишүүн болгон өөр өөрийнхөө саналыг илэрхийлж байна. Миний хувьд улс орон тогтвортой байх ёстой гэсэн ард түмний нийтлэг хүсэл сонирхолтой ижил байгаа. Мэдээж засаглахад алдаа дутагдал бий. Шинэ замаар явахад бидэнд тааралдаагүй олон даваа гүвээ тааралдаж байгаа. Шинэчлэлийн Засгийн газар хоёр жилийн хугацаанд улс орны төлөө, эдийн засгийн хүндрэлийг давахын төлөө хамгийн их нээлттэй, хамгийн их ажилласан засаг гэж үзэж байгаа. Би энэ байр суурин дээрээ одоо ч хэвээрээ байна. Харин Байнгын хорооны хурал дээр санал хураахад техникийн шалтгаанаас ч юмуу, андуурагдсанаас ч юмуу кноп дарагдсанаас болж маш их улстөржсөн үйл явдал болж байгаад харамсаж байгаа. Мэдээж энэ нь нийгэмд болоод намд ойлгомжтой асуудал учраас би өөрийнхөө байр суурин дээр хэвээрээ байгаа гэдгийг онцолж хэлэх нь зөв байх. Хорь гаруй жилийн хугацаанд Засгийн газрын байнгын тогтворгүй байдал нь улс орны хөгжилд маш их садаа болж байгаа юм. Энэ нь өнөөдөр хүртэл үргэлжилж байгаад харамсаж байна. Нам гэхээсээ илүү төр засгийн эрх мэдэлд байгаа “олигархижсан” хэв шинжтэй, нам эвсэл гэж тооцохгүйгээр хоорондоо хуйвалддаг, үүнээсээ болоод өөрсдийнх нь үзэл бодол тогтворгүй байх нөхцөл үүсээд байгаа нь улс орны хөгжилд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Бас нэг харамсаж байгаа зүйл нь улс төрийн тогтворгүй байдлыг ашиглаж янз бүрийн мэдээ мэдээлэл түгээдэг, олон нийтийн санаа бодлыг өөр тийш нь эргүүлэх хандлага илэрч байгаад харамсаж байгаа. Магадгүй бид өнөөдөр энэ асуудлыг аль болохоор шийднэ. Шийдлээ ч гэсэн энэ улс орны тогтворгүй байдал, улс төрчдийн хоорондын ойлголцолгүй байдал улс орныг цааш нь зөв зам руу хөтлөхгүй. Тиймээс Ерөнхий сайдыг огцруулах үндэслэлийн талаар хэд хэдэн санааг байнгын хороон дээр хэлсэн. Бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байна. Бидэнд өөрсдийн үнэ цэнэ гэж байгаа. Гэхдээ хүний эрхийг Үндсэн хуулиа зөрчин огцруулах үндэслэл дээр хариуцлагагүйгээр оруулж ирж болохгүй. Ардчилсан улс орныг байгуулна гэж явж байгаа мөртөө 20,30-аад оны үйлдлийг давтаж, нэг нэгийгээ барьцаалсан улс төр хийвэл энэ улс орныг буруу тийш нь хөтөлж байгаагийн нэг илрэл.

Гишүүд асуулт асууж, үг хэлж дууссаны дараа Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг үг хэлсэн.

Ингээд Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжих нь зүйтэй гэсэн Байнгын хорооны саналын томьёоллоор санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон 66 гишүүнээс 36 нь зөвшөөрч 54,5 хувийн саналаар Ерөнхий сайдыг огцруулах санал дэмжигдлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.