Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаанаар Монгол Улсын эдийн засгийн гадаад, дотоод орчин, хөгжлийн явц байдалд судалгаа дүгнэлт хийх, цаашид баримтлах чиг хандлага, даруй авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхойлох үүрэг бүхий Улсын Их Хурлын даргын захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсгийн мэдээллийг сонслоо.
УИХ-ын даргын 2013 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсэг болон дэд хэсгэээс холбогдох яамдын асуудал хариуцсан газар, хэлтсийн дарга, мэргэжилтнүүд болон эрдэмтэн, судлаачдын оролцоотойгоор “Монгол Улсын эдийн засгийн гадаад, дотоод орчин, хөгжлийн явц байдалд хийсэн судалгаа, цаашид баримтлах бодлогын асуудлууд” гэсэн судалгааг өнгөрсөн 5 дугаар сарын байдлаархи мэдээлэлд тулгуурлан хийжээ. Судалгааны явцад ажлын хэсэг 3 удаа, ажлын дэд хэсэг 10 удаа хуралдаж, гишүүдийн санал болон нэмэлт мэдээллийг тусган Эдийн засгийн байнгын хороонд танилцуулахаар бэлтгэсэн боловч цаг хугацааны хувьд хэлэлцүүлэх боломжгүй болсон тул ажлын хэсгийн гишүүд болон УИХ-ын зарим гишүүнд хүсэлтийн нь дагуу уг судалгааны тайлантай таницлах боломж олгосон гэдгээ байнгын хорооны дарга Б.Гарамгайбаатар хэллээ.
Судалгааны үр дүнд УИХ-ын даргын захирамж, судалгааны удирдамжид заасан чиглэлийн дагуу Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн тухайн үеийн байдал /энэ оны 5 дугаар сар/-д үнэлгээ хийж, өнөөгийн хүндрэлтэй нөхцөл байдлыг үүсгэж болзошгүй тулгамдсан асуудлууд болон бодитой шалтгаанууд байгааг 5 чиглэлээр гаргаж Засгийн газарт хүргүүлсэн юм байна.
Тухайлбал, улс орны эдийн засгийн гадаад орчин, гадаад харилцаа чиглэлээр:
-Эдийн засаг бүхэлдээ уул уурхай, импортоос хэт хамааралтай, зэс, нүүрс, төмрийн хүдрийн дэлхийн зах зээлийн үнэ төдийлөн өсөхгүй, экспортын хэмжээ буурах зэрэг эрсдлээс шалтгаалан эдийн засагт цэвэр дүнгээр орж ирэх валютын хэмжээ буурч, улмаар гадаад худалдааны алдагдал нэмэгдэж болзошгүй;
-Урсгал дансны алдагдал тогтмол өндөр, бууралт ажиглагдахгүй байгаа нь дотоодын эдийн засгийн эмзэг байдлыг нэмэгдүүлж, санхүүгийн тогтворгүй байдлыг үүсгэж болзошгүй; Урсгал дансны алдагдалтай зэрэгцэн, гадаад өрийн түвшин нэмэгдэж байгаа нь урт хугацаандаа эдийн засгийн тогтвортой байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэх магадлалтай;
-Монгол Улсын олон улсын зээлжих зэрэглэл буурсан;
-Манай улсын эдийн засаг цөөн тооны зах зээл, цөөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүний экспорт, импортоос хэт хамааралтай байгаа нь бодит хүндрэл дагуулж, БНХАУ-тай хөгжүүлж буй худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хэт давамгайлж байгаа,
-Сүүлийн үед гуравдагч хөрш орнуудын дунд манай хөрөнгө оруулалтын орчин тогтворгүй, эрсдэлтэй болсон гэсэн ойлголт бий болсон.
Эдийн засагт нөлөө бүхий томоохон төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн тухайд:-Монгол Улсын уул уурхайн салбар нь дунд хугацаанд эдийн засгийн өсөлтийг хангах гол хүчин зүйл болж байгаа хэдий ч уул уурхайн салбарыг цаашид хөгжүүлэхэд тээвэр, эрчим хүч, ус хангамж зэрэг дэд бүтцийн асуудлыг одоог хүртэл шийдээгүй байгаа нь хүндрэл үүсгэж байна;
-Уул уурхайн салбарт хийгдэж байгаа борлуулалтын болон хөрөнгө оруулалтын гэрээнүүдтэй холбоотой асуудлууд ихээр гарч, тэдгээрийг сайжруулах чиглэлээр ажиллахад олон хүндрэл учирч, үүнээс шалтгаалж төслийн хэрэгжилтэд сөргөөр нөлөөлөх үзэгдэл цөөнгүй гарч байна;
-Томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө санхүүгийн нөөц маш их шаардлагатай байгаа тул хуваарилалтыг оновчтой хийх;
-Хөрөнгө оруулалтын төслийн судалгаа, тооцоо, зураг төсөв муу хийгдэж байгаагаас хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт алдаатай болох, хөрөнгө үр ашиггүй зарцуулагдах үзэгдэл гарч байна;
-Уул уурхайн томоохон ордуудыг түшиглэсэн төмөр замын сүлжээ одоог хүртэл баригдаж эхлээгүй байгаагаас гадна одоогийн сүлжээ ачаа нэвтрүүлэх хүчин чадал бага, төмөр замын суурь бүтэц эзэмшигчдийн зүгээс тээвэрлэлтэд тавьдаг хориг саад их, төмөр замын тээврийн тарифын бодлого, тогтолцоо төлөвшөөгүй, үндсэндээ төмөр замын тээвэрлэлтийн үйл явцыг нарийн зохицуулсан эрх зүйн орчин бүрэн бүрдээгүй байна,
Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын тухайд:-Монгол Улс руу чиглэсэн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 2000 оноос аажмаар өсөх хандлагатай явж ирсэн боловч дэлхийн болон бүс нутгийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурсан, Монгол улсад орж ирж байсан уул уурхайн томоохон төслүүдийн хөрөнгө оруулалтын үе шат дууссан, эрх зүйн орчинд өөрчлөлт оруулсан зэрэг тодорхой шалтгааны улмаас 2012 оноос буурч эхэлсэн;
-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татах тал дээр ихээхэн хүчин чармайлт гаргаж байгаа хэдий ч хариуцлагагүй үг, үйлдэл, мэдээлэл буруу ойлгогдож баыйгаа зэргээс шалтгаалан хөрөнгө оруулалтыг үргээх явдал гарч байна;
-Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын бүтэц ихээхэн өрөөсгөл, нийт шууд хөрөнгө оруулалтын 85 орчим хувь нь уул уурхайн салбарт оногдож байгаа нь улсын эдийн засаг, экспорт нь цөөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүнээс хамаарсан бүтэцтэй болсныг харуулж байна;
-Манай Улсад хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн, урамшуулсан эсхүл хөнгөлөлт олгосон эрх зүйн цэгцтэй орчин бүрдээгүй, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг шаардлагатай салбар, үйлдвэрт болон хөдөө орон нутагт ялгавартай татах “урамшууллын” тогтолцоо байхгүй;.
-Монгол Улсад гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих стратеги, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах, гадаадын хөрөнгө оруулалт нэн шаардлагатай салбар, бүс нутагт оруулах хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах тогтолцоог бий болгох.
Макро эдийн засгийн байдлын хувьд:-2012 онд макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлт болох төлбөрийн тэнцэл, төсвийн алдагдал өмнөх жилүүдэд байгаагүй өндөр түвшинд хүрсэн нь мөчлөг дагасан төсвийн бодлого, ирээдүйн экспортын орлогоо барьцаалж авсан богино хугацаатай зээлээр санхүүжүүлсэн нийгмийн хавтгайрсан халамж буюу бэлэн мөнгө тараалт, гадаад секторын эрсдэлд өртөмтгий эмзэг байдал, эрдэс баялгийн салбараас хэт хараат байдал зэргээс шалтгаалсан.
-Эдийн засгийн өсөлт 13-16 хувь өсөхөөр байгаа боловч эдийн засгийн тодорхойгүй байдал давамгайлж байгаагаас эдийн засгийн төлөв нэлээд тогтворгүй байна.
-Сүүлийн 3 жилд уул уурхайн салбарын өсөлтийн улмаас гадаад худалдааны эргэлт ДНБ-ий хэмжээнээс давж, экспортын орлогын 93%-ийг эрдэс бүтээгдхүүний орлого бүрдүүлэх болсноор манай эдийн засаг гадаад гэнэтийн шоконд улам өртөмтгий болж байна.
-Бондын хөрөнгийг ашиглан хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийн хувьд төлөвлөлтийн бэлтгэл ажлыг хангаж, техник эдийн засгийн үнэлгээ хийхэд хугацаа шаардлагатай байгаа тул их хэмжээний хөрөнгө оруулалт түрүүлж гарах магадлал бага байна. Өсөлтийн хурдац эдийн засгийн үйлдвэрлэх хүчин чадлаас түрүүлж байгаа учраас Чингис бондын эх үүсвэрээр улсын хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээг нэмж санхүүжүүлэх нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг шахаж, эдийн засгийн өсөлтөд үзүүлэх үр нөлөө нь хязгаарлагдахын зэрэгцээ инфляцийн дарамт үүсгэж болзошгүй.
-Төсвийн бодлого байнга тэлж, мөчлөг дагасан шинжтэй байгаа нь эдийн засаг тууштай, тогтвортой өсөхөд эрсдэл болсон хэвээр байна. Төсвийн алдагдал ихээр хуримтлагдаж эхэлсэн энэ үед эрдэс баялагийн зах зээл дээр гэнэтийн цочрол үүссэн тохиолдолд Сангийн яам асуудлыг зохицуулан шийдвэрлэх боломж хязгаарлагдмал байна;
-Нэгдсэн төсвийн орлогын хэт өндөр төсөөлөл, гадаад орчны таагүй орчноос шалтгаалж тасарсан тохиолдолд төсвийн алдагдал 6-8 хувь болох магадлалтай байна. Энэ нь өндрөөр төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө тасрах эрсдлийг дагуулж байна.
-Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр, Хөгжлийн банкны санхүүжилт, мөн Чингис бондын зарцуулалт төсөвт дарамт учруулахаар байна.
-Тогтворжуулалтын санд хангалттай хэмжээний эх үүсвэр бүрдээгүй байгаа нь түүхий эдийн бүтээгдэхүүний үнийн хэлбэлзэлээс хараат хэвээр байгааг харуулж байна.
-Санхүүгийн зах зээлийн тэнцвэрт байдал алдагдсан, банкны салбар хэт давамгайлсанаас санхүүгийн зах зээл нь эдийн засгийн эрчимт өсөлтөө гүйцэлгүйгээр саад тотгор болох төлөв ажиглагдаж байна.
-Валютын захыг хямралаас сэргийлэх үндэсний механизмыг бий болгох шаардлагатай болж байна.
-Эдийн засгийг хямралаас хамгаалахын тулд дотоодын эдийн засгийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, салбар, гадаад худалдаа, валютын урсгалыг тэнцвэржүүлэх шаардлагатай.
-Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдээр дамжуулан эдийн засагт оролцож буй төрийн оролцоо өндөр , үр ашиг харьцангуй бага, менежмент сул байна гэж дүгнэжээ.
Мөн бусад асуудлын хүрээнд байгаль орчин, ногоон хөгжил, эрүүл мэнд, ядуурал, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлого, худалдан авах үйл ажиллагаа, эдийн засаг дахь төрийн оролцоо зэрэг асуудлуудыг авч үзсэн байна.
Дараа нь хуралдаанд оролцсон тус байнгын хорооны болон бусад гишүүд ажлын хэсгийн мэдээлэлтэй холбогдуулан асуулт асууж хариулт авлаа. Тухайлахад А.Тлейхан гишүүн урсгал дансны алдагдал өндөр байгаагийн шалтгаан юунд байгаа, төсвийн алдагдал хэр байгаа, Чингис бондын мөнгө төсөвт дарамт учруулж буй эсэхийг тодруулсан юм. Энэ талаар ажлын дэд хэсгийн гишүүн, Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд О.Чулуунбат өгсөн хариултдаа, урсгал дансны хувьд гадаадын компаниудын харилцах дансны үлдэгдэл гадагшлах хандлагатай байгаа, мөнгө орж ирэх нь багасч гарах нь ихэссэн тул валютын ханш өсөхөд нөлөөлж байгаа. Төсвийн алдагдал оны эхнээс тасарч яваа, оны эцэст дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 6- 8 хувьд хүрч магадгүй, тэгвэл Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль зөрчигдөхөд хүрнэ, гадныхны итгэл буурахад ч нөлөөлж мэднэ. Чингис бонд төсөвт дарамт болохгүй, харин ч тус нэмэр болж байгаа гэлээ. Тэрээр ажлын хэсэг улс орны эдийн засгийн байдалд ямар дүгнэлт өгч байгааг дахин тодруулсан гишүүний асуултад “Ажлын хэсэг байгаа нөхцөл байдлын талаарх баримт мэдээллийг гаргаж тавьсан, дүгнэлтийг гишүүд хийнэ. Ер нь улс орны эдийн засгийн байдал хүнд байгаа, цаашид улам хүндрэх хандлагатай байгааг тусгасан” гэдгээ хэлэв. Мөн байнгын хорооны дарга Б.Гарамгайбаатар улс орны эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалд нэгдсэн ойлголт өгөх үүднээс судалгааны ажлыг хийсэн, энэ судалгааны дагуу ямар чиглэлээр ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэйг хавсралтаар гаргаж Засгийн газарт хүргүүлсэн гэлээ.
Мөн гишүүн Д.Оюунхорол эдийн засаг хүндрээгүй гээд салбарын сайд нь мэдэгдээд байгаа атал эдийн засгийг удирдах чадвараа Засгийн газар тодорхой хэмжээгээр алдсан нь энэ судалгаанаас харагдаж байна гээд үнийг хэт зохицуулах гэсэн оролдлого нь сөргөөр нөлөөлж байгаа юм биш үү гэдгийг тодруулсан юм. Энэ талаар байнгын хорооны дарга Б.Гарамгайбаатар эдийн засгийн байдал улам хүндэрч мэдэхээр байгаа учраас анхаарал хандуулах үүднээс судалгааг хийснийг дахин дурдаад УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэж байгаа таван багц хуулийн төслүүд нь Засгийн газарт чиглэл болгосон судалгааны хавсралтад туссаныг онцлов. Харин дэд сайд О.Чулуунбат үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд 2.9 их наяд төгрөгийн санхүүжилтыг Засгийн газар, Монголбанк хамтарч хийсэн, төрийн оролцоо, зохицуулалт их байгаад анхаарч дорвитой арга хэмжээ авах шаардлага байгаа гэсэн хариулт өгөв.
Ажлын хэсгийн мэдээлэл, судалгааны тайлантай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд Эдийн засгийн байнгын хорооноос Монголбанкинд шалгалт хийхээр болсон нь сайн байна, иймээс УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдаж ажилласан ажлын хэсгийн энэ тайланг байнгын хорооноос Монголбанкинд хийсэн шалгалтын дүнтэй нэгтгэн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх нь зүйтэй гэсэн саналтай байгаагаа илэрхийлсэн бол гишүүн С.Дэмбэрэл ажлын хэсгийн дүгнэлт, судалгааны тайлантай холбогдуулан Засгийн газраас санал авахгүйгээр 3-5 байнгын хорооны хамтарсан тогтоол гаргаж цаашид хийж хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар Засгийн газарт чиглэл өгөх нь зүйтэй байна гэсэн санал хэлж байв.
Ажлын хэсгийн мэдээлэлтэй холбогдуулан асуулт асууж тодруулсан гишүүдийн ихэнх нь энэ мэдээлэл, судалгааны тайланг эртхэн хэлэлцэх байсан юм, гэхдээ хожуу ч гэлээ хэлэлцэж улс орны эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалд дүгнэлт өгч байгаа нь чухал юм гэдгийг онцолж байлаа гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээлэв.
