Нэмэх хэрэгтэй, гэхдээ яаж?

Ер нь багш нарын цалинг нэмэх нь зүйтэй юу? Багш нарын цалин хөдөөд 481-814 мянга, дунджаар 647,5 мянга, хотод 474-839 мянга, дунджаар 656,5 мянга. Нийт цалингийн сан нь 576 тэрбум төгрөг буюу салбарын төсвийн 65,5% байна. Цэцэрлэгийн багш хөдөө 477-680 мянга, дунджаар 578,5 мянга, хотод  450-801 мянга, дунджаар 625,5 мянга. Үр дүнгийн урамшуулал 10-15%, ур чадвар 10%, хөдөөгийн нэмэгдэл 8-10%, мэргэжлийн зэргийн 10-20%, заах арга нэмэгдэл 5%, лаборатор хариуцсаны 5%, анги даасны 5% гэсэн нэмэгдлүүдтэй. Үндсэн цалингаас нь авах ёстой татвар шимтгэл, суутгалуудыг аваад гар дээр үлдэх нь тэдний амьжиргааны тэдний амьжиргааны гол эх үүсвэр болно. Монголын өнөөгийн нийгмийн бүтцэд зонхилоод байгаа 500-700 мянган төгрөгнөөс эхэлдэг дунджаас доош давхаргын доод хэсэгт ихэнх багш нар орно. Хот, хөдөөгийн “дундаж багш”, дундаж цалингаар бодож тооцоолж үзье. (Гэхдээ энэ өгүүллэгээр багш нарын амьжиргааны түвшинг тодорхойлох гээгүй гэдгийг дурьдае.)

Хөдөө. Дундаж цалин 647,5 мянга. Үүн дээр үр дүнгийн урамшуулал 80,9 мянга, ур чадварын нэмэгдэл 58,3 мянга, мэргэжлийн зэргийн 97,1 мянга, “заах арга нэгдлийн” (нэг төрлийн хичээлийн багш нарын илүү туршлагатай нь бусаддаа туршлага хуваалцах, “brain storming” хийх маягийн зүйл) 32,4 мянга, лаборатор хариуцсаны 32,4 мянга, анги даасны 32,4 мянга. Бүгд нийлээд 1045,75 мянга, сүүлийн 3 нэмэгдлийг хасвал 948,55 мяга болж байна.

Хот. Дундаж цалин 656,5 мянга. Бүх нэмэгдлүүдийн нэмбэл (656,5+82,1+65,65+98,5+32,8+32,8) 1001,15 мянга, сүүлийн 3 нэмэгдлийг хасвал 903,10 мянга болж байна.

Хэрэв багш нарын шаардаж байгаагаар цалинг 3 дахин нэмнэ гэвэл 1,7 их наяд төгрөг шаардагдах ба энэ хэмжээгээр төсвийн алдагдал нэмэгдэж макро эдийн засгийн тэртээ тэргүй муу байгаа байдлыг улам муутгана гэсэн үг. Зөвхөн боловсролын салбарын зардал нийт төсвийн зардлын 40% болно гэсэн үг. Ингэснээр энэ хувилбар хэрэгжих боломжгүй, бодитой бус. Тэгвэл ер нь нэмэх хэрэгтэй бол яаж нэмбэл зохих вэ?

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын дундаж цалин 2016 оны байдлаар 861,9 мянга, үүнээс эрэгтэй 913,9 мянга, эмэгтэйчүүд 811,0 мянга байна. Үүнээс “төрийн удирдлага ба батлан хамгаалах үйл ажиллагаа...” гэсэн ангилалын дундаж цалин 780,1 мянга “боловсрол” гэсэн ангилал 712,9 мянга, “хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа” гэсэн ангилалынх 739,6 мянга байна. (Монгол улсын статистикийн эмхтгэл 2016). Улсын дундаж цалин ба “төрийн удирдлага,...”, “боловсрол” гэсэн ангилалын дундаж цалингийн харьцаа 109,4% буюу боловсролын салбарын дундаж цалин улсын дунджаас 10,5%, “төрийн удирдлага,...” ангилалаас 9,4% доогуур байна.

Бодит цалингийн индекс (2010=100%) улсын дунджаар 2010 онтой харьцуулахад 58,8% өссөн бол боловсролын салбар 44,0% өссөн байна. Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаний ажиллагчдын сарын дундаж цалин 2016 онд 927,7 мянга, төсөвт байгууллагын ажиллагчдын сарын цалин 731,5 мянга. Энэ бүх тоо “боловсролын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл” болгодог, номноос хүн бүр адис авдаг “оньсыг тайлагч эрдмийн үүдийг нээж өгч та” гэж дуулдаг улсын байдал юм. Боловсролын салбарын дундаж цалин, хөдөлмөрийн бүтээмж ямар харьцаатай байгаа, зохистой байгаа эсэх гэх мэт нарийвчилсан тоонуудыг мэдэхгүй, ямар ч гэсэн хөдөлмөрийн бүтээмжийн түвшин улсын дунджаар 2016 онд 2015 онтой харьцуулахад 1,2%, 2010 онтой харьцуулахад 50,8% өссөн, бодит цалингийн индекс 2016 онд өмнөх жилтэй нь харьцуулбал 5,4%, 2010 онтой харьцуулбал 58,8% өссөн байна лээ. Дундаж цалин нь хот, хөдөөд 647,5-656,5 мянга байгаа нөхцөлд тэдний цалинг 730 мянга хүртэл нэмэгдүүлэх, эсвэл 780 мянга гэсэн ангилал буюу төсөвт байгууллага, эсвэл “төрийн удирдлага, батлан хамгаалах...” гэсэн ангилалын дундаж хэмжээнд хүргэх хэрэгтэй бөгөөд энэ тохиолдолд төрийн үйлчилгээний салбарын бусад хэсэг, тухайлбал эмч, сувилагч, асрагч, цагдаа гэх мэтийн асуудал мөн яригдахаас өөр аргагүй болно. Гэхдээ ийм “гинжин урвал” маягийн хандлага эдийн засгийн өнөөгийн байдлын үед боломжгүй, ер нь төрийн албан хаагчдын цалинг нийтээр нь тодорхой хувиар нэмдэг эсвэл инфляцийн хүлээлтийг, зардал өдөөсөн инфляцийг нэмэгдүүлчихнэ гээд “нууцаар” нэмдэг урьд өмнөх практик аль нь ч хэрэггүй. Эхний ээлжинд багш нарын цалинг дээрх байдлаар нэмэх эсэх, түүний дараа макро эдийн засгийн байдал, инфляцийн хандлага зэргээ харгалзан төрийн үйлчилгээний ажилтнуудын зарим хэсгийн цалинг тодорхой хувиар нэмэх гэсэн хандлага байх нь зүйтэй бөгөөд тэр тусмаа 2014 онд 21,6% байсан ядуурал 2016 онд 29,6% болж нэмэгдчихсэн байгаа гэдгийг харгалзах нь зүйтэй. Энэ нөхцөлд нэг яригддаг зүйл нь төрийн албан хаагчидын цалингийн сүлжээнд “дисбаланс” буюу харьцаа алдагдах гэсэн зүйл яригддаг бөгөөд гэхдээ энэ бол асуудлыг шийдэх зөв хандлага биш, ер нь тэр сүлжээний бүтцийг болон эдийн засгийн сэдэл санааны механизмыг аль болох хувийн хэвшлийн цалингийн бодлого, сэдэл санааны механизм рүү дөхүүлэх нь чухал юм. Сургуулийн өмнөх болон бага дунд боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллагын төрийн үйлчилгээний албан тушаалын доод жишиг” гэсэн цалингийн сүлжээгээ одоо нэг “салхи оруулж” тэр шатлалаа өөрчлөхдөө порпоорц алдагдана гэж сүржигнэхгүйгээр сургалтын бүтээмж, чанар, цалинг зөв дүйцүүлсэн агуулгатай болгох цаг болсон байна. Ардын хүүхдийг сайн хүн болгох, чанартай боловсрол эзэмшүүлж чадаж байгаа нь илүү цалин, урамшуулал авдаг тогтолцоог сургууль, багш, эцэг эх нь хамтраад шийддэг эрх чөлөөг нь олгочих. Хязгаарлагдмал байгаа төсвөө үр ашигтай зарцуулах боломжийг олгочих. Өөр нэг асуудал бол нийгмийн тодорхой хэсгийн цалинг нэмэх асуудал ОУВС-тай тохирсон хөтөлбөрт ороогүй нөхцөлд тэдний зүгээс энэ асуудалд таатай биш хандах нь ойлгомжтой бөгөөд гэхдээ Засгийн газрын зүгээс тайлбарлах, нотлох нэг гол үндэслэл нь эдийн засгийн өнөөгийн өсөлт маань өрхийн эцсийн хэрэглээний өсөлтийн хувь нэмэр багатай, өрхийн орлого, бодит цалингийн өсөлт тогтвортой бус, хүлээгдэж буй инфляцид үзүүлэх нөлөөлөл нь бага үед нийгмийн тодорхой хэсгийн цалинг нэмэх нь (урьд өмнөх шиг нийтээр бус) зөв хандлага, бодит шаардлага юм гэдгийг ойлгуулах нь чухал. Тиймээс энэ асуудлыг шийдэхдээ Засгийн газар Монголбанктай зөвшилцөж нэгдсэн хандлага, бодлого боловсруулж УИХ-аар оруулах нь зүйтэй юм. (Эдийн засгийн өсөлтийн дүн шинжилгээг “өсөлтийн оптимизм” буюу бадарчин баярлах болоогүй” гэсэн бэсрэг өгүүлэгт авч үзсэн болно.) Хавсралтаар хүн амын хүнсний гол нэрийн зарим барааны үнийг бүс нутгийн дундаж үнэ болон Улаанбаатар хотын дунджаар үзүүлэв. Хэрэв багшийн дундаж цалингийн 30%-ийг хүнсэнд зарцуулдаг гэж ерөнхийд нь үзвэл гар дээр ирж буй цалингийн хэдээр нь хэдэн кг хүнс авахыг тооцоод үзнэ биз....(хувцас өмсдөг гэдгийг бас мартав...)

Хөдөөд 647,5 мянга, хотод 656,5 мянган төгрөг