Та бүхэн тавтай сайхан хаваржиж байна уу? Би хөдөөгийн амьдралаас хол өссөн, хотын унаган иргэн. Гэхдээ эдийн засагч хүний хувьд Монголын эдийн засаг, түүний дотор малчин өрхийн амьжиргаатай холбоотой мэдээллийг сонирхон судалж, хөдөөд яаж хөгжлийг аваачих талаар оюун бодлоо чадах чинээгээрээ чилээж суудаг хүн. Та бүхэнд хэвлэлээр дамжуулан нээлттэй хандаж буй учир нь эхлээд сонсонгуутаа та бүхний олонхид нь таалагдахгүй сэдэв байж магадгүй: Малтай өрхийн хөрөнгийн татвар. Энэ талаар хандаж байна. Тайлбарлая. Гэхдээ хамгийн түрүүнд хоёр зүйл хэлье.
2016 оны байдлаар Монгол улсад 223761 малтай өрх байна. Үүний 62019 нь Баруун бүсэд, 81614 нь Хангайн бүсэд, 48415 нь Төвийн, 26443 нь Зүүн бүсэд, Улаанбаатар хотод 5270 өрх байна. Малтай болон малчин өрхийг малын тооноос нь хамааруулан бүлэглэж судалгаа хийдэг бөгөөд улсын дунджаар үзвэл 10 болон түүнээс дээш 50 хүртэл малтай өрх нийт малтай өрхийн 21,3%, нийт малын тооны 2,1%-ийг эзэлж байна. Энэ бүлгийн дотор нь задалбал 10 хүртэл толгой малтай 14226 өрх, 11-30 толгой малтай 19610 өрх, 31-50 толгой малтай 15478 өрх байна. 51-200 толгой малтай өрхүүд улсын дунджаар нийт малтай өрхийн 33,4%, малын тооны 14,0%-ийг эзэлж байна. Энэ хоёр бүлгийн нийлбэр дүн малтай өрхийн 54,4%, малын тооны 15,7%-ийг эзэлж байгаа нь хөдөө орон нутагт энэ хоёр бүлэг өрхийн тооны хувьд давамгайлж байгаа ч малын тооны хувьд ердөө 15,7% болж байна. Харин 201-500 мал бүхий өрхүүд нийт малтай өрхийн 28,0%, малын тооны 31,9% эзэлдэг бол 501-1499 мал бүхий өрхүүдэд нийт малтай өрхийн 16,5%, малын тооны 45,7% нь оногдож байна. Энэ хоёр бүлэг нийлээд нийт малтай өрхийн 44,5%, нийт малын тооны 77,6% болж байгаа нь өнөөгийн Монголын хөдөөгийн гол дүр төрхийг энэ хоёр бүлэг нийгэм-эдийн засаг талаасаа голчлон тодорхойлж байна гэсэн хэрэг юм. Монгол улсад өнөөдрийн байдлаар 1500-2001+ толгой мал бүхий 1810 өрх байгаа бөгөөд нийт 3,5 сая толгой мал оногдож байгаа нь нийт малын тооны 6,6% болж байна. Тэдгээр өрх нийт малтай өрхийн 1%-ийг эзэлж байна. Гэхдээ нэг өрхөд оногдох малын тоогоор нь 10-50 мал бүхий өрхүүдийн бүлэг ба энэ бүлэг хоёрыг харьцуулбал энэ бүлгийн малын тоо Баруун бүсэд 84,5 дахин, Хангайн бүсэд 73,6 дахин, Төвийн бүсэд 96,8 дахин, Зүүн бүсэд 88,3 дахин тус тус их байгаа нь орчин үеийн эдийн засгийн бодлогын хамгийн гол асуудал болсон “баялаг, орлогын хуваарилалтын тэгш бус байдал” гэсэн ойлголт Монголын хөдөөгийн амьдралд хичнээн өндөр зөрүүтэй болсныг харуулж байгаа нэг баримт юм. Одоо малчид, малчин өрхүүд хэр хэмжээний өр зээлтэй байгаа талаар заримт баримт дурьдая. 2015 оны байдлаар малчид 400 орчим тэрбум төгрөгийн зээлтэй байсан ба нийт малчдын 40 гаруй хувь буюу 123 мянга орчим нь хамрагдаж 1 их наяд төгрөгийн хэмжээгээр үнэлэгдсэн банкны зээлийн барьцаанд тавьсан ба нэг малчин өрхөд ойролцоогоор 1-6 сая төгрөгийн зээл, зээл ба барьцаа хөрөнгийн харьцаа нь 36% оногдож байна. Зах зээл дээр малын болон малын түүхий эдийн үнэ унасан, олигтой сэргээгүй, малын борлуулалт дунджаар 8-16% байгаа. Сүүлийн 4 жилийн байдлаар үзэхэд зарим мал, малын түүхий эдийн үнэ бага зэрэг сэргэсэн ч бүхэлдээ мал аж ахуйн борлуулалтын индекс 8-16%-иас хэтрэхгүй байна. Дотоод зах зээл нь ханаад, гадаад зах зээл нь нэмэгдэхгүй байна. Хэдийгээр төрөөс ноосны урамшуулал гэх мэтийн зүйл хэрэгжүүлдэг ч тэр нь малтай өрхийн 54%, малын тооны 15,7%-ийг эзэлж буй 10-50, 50-201 малтай өрхийн бүлгүүдэд төдийгүй, нийт малтай өрхийг хамрах хувь нь бага. Энэхүү урамшуулал нийт малтай өрхийн 30 гаруй хувийг л хамарч байга бөгөөд үүний гол үр шимийг олон малтай өрхүүд л голчлон хүртэж байна. Дээр нь бэлчээрийн асуудал тулгамдсан асуудал болж хонин толгойд шилжүүлснээр бэлчээрийн даац үлэмж хэтэрсэн, цөлжилт улам бүр газар авсаар байгаа. Дээр нь бас хүн ам зүйн буюу малчдын насжилтын асуудал мөдхөн бас нэг хязгаарлалт болон гарч ирнэ. Нийгэм-эдийн засгийн ийм орчинд, байгал-газар зүйн ийм өөрчлөгдөж буй нөхцөлд та бүхэнд хандсан, хөдөөд баян, ядуугийн зөрүү ихэсгэх бус харин та бүгдийн амьжиргааг жигд, хүртээмжтэй дээшлүүлэх төрийн бодлого ямар байх ёстой вэ? Миний бодлоор бид малчдад “хайртайгаа” зарлах биш, эсвэл тэдэнд “үзэн ядуулахаас” айх биш, харин малчин өрхийн амьжиргааг бодитой дээшлүүлэх, өмнө дурьдсан 54,4%-ийг 30% болгох, дундаж чинээлэг амьдралтай малчин өрхийн тоог нэмэгдүүлэх, малчдын зээлийн хүнд нөхцлүүдийг өөрчлөх, экологийн тулгамдсан сорилтонд зөв хариулт, шийдэл өгөх хамгийн зөв зам бол малтай өрх, малчин өрх бүр хөрөнгийн (малын) 1%-ийн татвар төлж эндээс цугласан мөнгөөр тусгай сан байгуулж эргээд тэдний зээлийн хүнд нөхцлүүдийг өөрчлөх, бэлчээрийн тулгамдсан асуудлгыг шийдэх арга зам юм. Үүнийг тодорхой тооцоон дээр тайлбарлая. Та бүхэнд байгаа малыг зах зээлийн тухайн үеийн үнээр үнэлж нийт үнийн дүнгээс нь малын тоогоор нь ангилсан малтай өрх бүрээр нь тооцвол улсын хэмжээнд ойролцоогоор 137 тэрбум төгрөг болно. Өөрөөр хэлбэл, дээрх байдлаар үнэлсэн мал-хөрөнгийн үнэлгээнээс малтай өрхийн бүлэг тус бүрээс 1%-ийн хөрөнгийн татварыг малтай өрх бүр төлнө гэж үзвэл нийт 137 тэрбум төгрөг, үүнийгээ 10-50, 50-200, 201-500, 501-1499, 1500-2001+ гэсэн малтай өрхүүдийн бүлгүүдээр тооцоолбол нэг өрхөд жилд оногдох татвар нь 10-50 малтай өрх жилд 67 мянган төгрөг, 51-200 малтай өрх 248,3 мянга, 201-500 малтай өрх 585,6 мянга, 501-1499 малтай өрх 1376 мянга, 1500-2001+ малтай өрх 3466 мянган төгрөг (Баруун бүсийн хувьд) болон бөгөөд бүс бүсээр нь ийм тооцоо хийхэд нийт дүнгээрээ 137 тэрбум болж байгаа юм. Энэ дүн дээр төрийн зүгээс нэг удаагийн хөрөнгө оруулалт болгож 137 тэрбумыг нэмбэл 274 тэрбум төгрөг болно. Өмнө дурьдсан ноосны урамшуулалд төрөөс 2011-2016 оны дунджаар 140 тэрбум гаруй төгрөг зарцуулсан буюу жил бүр 23 орчим тэрбум төгрөг зарцуулсан. Энэ мөнгийг мөн энэ санд нэмэрлэж болно. Энэ их хөрөнгийг эргээд татвар төлсөн малтай өрхүүддээ жилийн 6-8%-иас хэтрэхгүй хөнгөлөлттэй зээлийн санг байгуулж тэдний хяналттайгаар сум хөгжүүлэх сан, банк гэх мэтээр дамжуулан зээл олгож эхэлбэл малтай өрхийн, малчин өрхийн амьдралд маш чухал ач холбогдолтой зүйл болох юм. Товчхоноор хэлбэл, өөрсдийн амьдралын чанар, амьжиргааны түвшингээ дээшлүүлэх, малаа өсгөх, борлуулалтыг нэмэгдүүлэх санхүүгийн хүчирхэг, хүртээмжтэй, өгөөжтэй хөшүүрэгтэй болж чадна. Товчхондоо миний санал ийм байна. Нарийвчласан бүх тооцоо нь байгаа. Танд хэрэв энэ ажил хэргийн, бодитой санал таалагдсан бол сонгосон төрийн түшээдэдээ хэлээрэй, сонгогдсон төрийн түшээд та бүхэн хөдөөгийн амьдралыг өөрчилж чадах, хөдөөд хөгжлийг авчирах санхүүгийн энэ хөшүүргийг ойлгон дэмжиж ажил хэрэг болгож чадвал тойрогт чинь төдийгүй Монгол улсын хувьд дэвшил болох юм. Та бүхний л сонголтын асуудал. Сонголт тань алсын хараатай байх болтугай.
Хүндэтгэсэн, Эдийн засагч С.Дэмбэрэл
(2012-2016 оны УИХ-ын гишүүн)
Tweet
