Байгууллагын үйл ажиллагаанд системчилсэн үнэлгээ хийх тухай Байнгын хорооны тогтоолын төсөл
Байнгын хорооны тогтоолын төслийг С.Дэмбэрэл гишүүн санаачилсан байгаа. Тогтоолын төслийн танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл танилцуулна. Дэмбэрэл гишүүнийг урьж байна.
С.Дэмбэрэл: Баярлалаа. Энэ Системчилсэн үнэлгээ хийх тухай гээд их энгийн мөртлөө их чухал ач холбогдолтой тогтоолын талаар та бүхэнд танилцуулгыг тараасан байнаа. Би энгийн хар үгээр хэлье. Монгол Улс гадаадын зээл тусламж аваад маш олон төрлийн мэргэжилтнийг урьж ирүүлээд, янз янзын гоё номнууд, аргачлал, зөвлөмж боловсруулдаг. Ихэнх нь, орхигдож хоцордог, нэг талаас.
Нөгөө талаас Улсын Их Хуралд ажлаа шууд тайлагнадаг байгууллагуудын ирүүлж байгаа тайлан, мэдээллийг үзээд байхад Улсын Их Хурлын шаардлагад таарахааргүйгээр дутуу боловсруулсан, эсвэл хэт ерөнхий, зүгээр л мэдээлэл өгч байгаа маягаар ханддаг хандлага /шинэ гишүүний хувьд хэдэн сар байхад/ ажиглагдаад байна. Өөрөөр хэлбэл, бид шийдвэр гаргах гэхээр бидэнд өгч байгаа мэдээлэл нь их сул, системтэй биш юм. Тэгэхээр бэлэн аргачлал байдаг юм байна.
Германы техникийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэг туслаад, тэгээд Хууль зүйн яамнаас боловсруулсан ийм нэг сайхан аргачлал байдаг юм байна. Энэ аргачлалыг Их Хуралд ажлаа шууд тайлагнадаг 5-6 байгууллагуудын хүрээнд хэрэгжүүлэх ийм л тогтоолын агуулгатай. Ингэснээр ямар ач холбогдолтой юм бэ гэвэл, УИХ-ын гишүүд бидэнд ирүүлдэг тэр мэдээ материалууд нь, тайлан нь сайжирна, чанар нь ч дээшилнэ. Бид илүү чанартай бүтээгдэхүүн уншдаг болж, улмаар илүү сайн шийдвэр гаргах ийм боломж бүрдүүлнэ.
Нөгөө талаас, энэ байгууллагууд өөрснөө институцийнхаа хувьд бэхжиж эхэлнэ. Өөрийгөө өөрсдөө системтэйгээр үнэлдэг, дээрээсээ болон хөндлөнгөөс үнэлүүлдэг, эсхүл хосолж үнэлүүлдэг гэсэн ийм аргачлал байна. Бэлэн сайхан аргачлалыг Байнгын хорооныхоо энэ ажилд хэрэглээд явчихбал яасан юм бэ? Тийм учраас шинэ гишүүн миний анхны санаачилж байгаа зүйл учраас та бүхэн минь шууд баталчихыг хичээнгүйлэн хүсье.
А.Бакей: С.Дэмбэрэл гишүүнд баярлалаа. Тогтоолын төсөл санаачлагчаас асуух асуулттай гишүүд байна уу? Батзандан гишүүн, Сүхбаатарын Батболд гишүүнээр тасалсан шүү.
Ж.Батзандан: Байгууллагын үйл ажиллагаанд системчилсэн үнэлгээ хийх тухай Байнгын хорооны тогтоолын төслийг С.Дэмбэрэл гишүүн оруулж ирж байгаад талархалтай хандаж байна. Үнэхээр Улсын Их Хуралд харъяалагддаг байгууллагуудын ажилд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, хариуцлага тооцох систем өнөөдрийг хүртэл хангалтгүй байсан. Тийм учраас ийм системтэй болох юмсан гэж бид их бодож байсан. Харин өнөөдөр тогтоолын төсөл хэлбэрээр орж ирж байгаад баяртай байна.
Гэхдээ энэ тогтоолын төсөлд нэг зүйлийг орхигдуулсан байж магадгүй гэдэг үүднээс асуух гэсэн юм. Бид Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг мэдээж дээд шатны байгууллагууд нь үнэлнэ, дүгнэнэ. Гэхдээ төрийн байгууллагыг үнэлэхдээ төрийн байгууллагаас үйлчилгээ авч байгаа этгээдүүдээр үнэлүүлдэг систем рүү орно. Иргэдээр үнэлүүлдэг системийг ашиглана гэж манай Ардчилсан намынхан мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан. Энд таны оруулж ирж байгаа юман дээр иргэдээс асууж, Аудитын байгууллага байгаа, Санхүүгийн зохицуулах хороо байгаа, Хүний эрхийн комисс байгаа. Тэгэхээр Хүний эрхийн комиссоор олон иргэд үйлчлүүлж байгаа. Аудитын байгууллагаар бас олон байгууллага, хувь хүмүүсүүд үйлчлүүлж байгаа гэх мэт ийм олон иргэд үйлчилгээ авч байгаа бас. Иргэдээс нь асуудаг тэр системийг, асуулга авах зохицуулалтыг оруулж өгсөн үү гэж асууя.
С.Дэмбэрэл: Энэ маш чухал асуулт асуулаа. Яг наадах чинь шууд энд ороогүй, гэхдээ аргачлал дотор нь байж байгаа. Тухайн байгууллага эхлээд энэ аргачлалын үндсэн дээр өөрийгөө үнэлнэ, дотоод хяналтын хэлтэс, өөрсдийнхөө дотоод бүтцээр өөрсдийгөө үнэлнэ. Энэ үнэлэхдээ арай илүү систем талаас нь үнэлэх юм, нэгдүгээрт.
Хоёрдугаарх нь, гадны байгууллага, хөндлөнгийн байгууллагаар үнэлүүлнэ гэсэн тийм юм байгаа.
Гуравдугаарх хувилбар нь, энэ хоёрын хослолоор, холимог хувилбараар гэсэн ийм З хэлбэр орсон байгаа. Батзандан гишүүний саяны асуудаг үнэхээр зөв. Одоо жишээлбэл, үүнийг хангахын тулд манай тамгын газарт энд нь хяналт тавьж ажиллах гэж, жишээ нь энэ байгууллага Аудитын газар өөртөө үнэлгээ хийсэн байна уу? экспертизийн үнэлгээг холимог байдлаар хийж ирүүлсэн байна уу? гэдгийгээ тухайн тухайн байгууллага нь өөрсдөө хэлэлцээд шийддэг байх. Ямар ч гэсэн энэ хөндлөнгийн үнэлгээ хийх нь дотроо суучихсан байгаа.
Сү.Батболд: С.Дэмбэрэл гишүүн ээ, энэ зөвхөн Их Хурлын харъяа байгууллагуудад хамааралтай юу, нэгдүгээрт? Хоёрдугаарт, энэ маань Засгийн газар, Засгийн газрын харъяа байгууллагууд, түүний үнэлгээ хийж байгаа энэ зарчим, стандарттай ижил төстэй юу? эсхүл өөр үү? Гурав дахь нь, сая би асуух гэж байсан зүйл л дээ. Хөндлөнгийн үнэлгээг та хариулчихлаа. Дүгнэлтийг нь яаж байх юм бэ? өөрсдөө үнэлгээ хийгээд өгчихдөг, дараа нь үүнийг нь дүгнэдэг, хянадаг, үнэлдэг байгууллага нь Их Хурлын Тамгын газар юм уу? Хаана яаж зангидагдаж, үнэлэгдэж, сайн бол сайн, мөн саар бол саар нь яаж дүгнэгдэж, зөвлөмж нь гарч байх ёстой болох вэ?
С.Дэмбэрэл: Энэ бол юуны өмнө, шууд Улсын Их Хуралд ажлаа тайлагнадаг байгууллагуудад зориулагдсан. Гэтэл үүний гаргасан хэрэглэдэг хэлбэр нь гүйцэтгэх засаглал, ер нь аль аль түвшинд хэрэглэдэг юм билээ, Хууль зүйн яам өөрийнхөө системийн байгууллагуудад бас үүнийг хэрэгжүүлэх үүрэг өгсөн юм билээ. Энэ системчилсэн үнэлгээ хийх нь Засгийн газрын бүх шатны байгууллагуудад хэрэгтэй. Гэхдээ бид Засгийн газрын байгууллагуудад үүнийг хий гэхээсээ илүү эхлээд Улсын Их Хуралд өөрийнхөө ажлыг тайлагнадаг энэ байгууллагууд дээрээ үүнийг нэвтрүүлэх нь зүйтэй гэсэн нэгдүгээр зорилго байгаа.
Хоёрдугаарх нь, энэ их чухал асуудал. Энэ тогтоолыг бид гаргаж байгаа юм чинь уг нь бол энэ Байнгын хороо /Төрийн байгуулалтын байнгын хороо/ дүгнэх ёстой л доо. Нөгөө байгууллагууд чинь тайлангаа ирүүлнэ шүү дээ, үүний дагуу. Тэгэхэд нь манай Байнгын хороон дээр, энэ системчилсэн үнэлгээгээ Улсын Их Хурлын тогтоолын дагуу яаж хийсэн бэ, танайх өөрснөө дотооддоо үнэлсэн үү, бусдаар үнэлүүлсэн юм үү, эсхүл хосолсон юм уу, тэгээд үүнээс чинь ямар үр дүн гарсан бэ гэдгийг бид нар асууж, өөрснөө хянаж явах ёстой байх. Энд Тамгын газарын Болдбаатар гээд, Их Хурлын бидний ажлыг хариуцдаг, зохион байгуулдаг байгууллагынх нь хувьд эдний газарт оруулсан З дугаар заалт байж байгаа. Гэхдээ мэдээж хэрэг тогтоолоо угаасаа байнга хянаж байх ёстой шүү дээ. Тэр талаасаа хамгийн түрүүнд энэ нь манай Байнгын хороон дээр хянагдана.
А.Бакей: Нэмж хариулахад, Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 47.1-д ийм заалт байна. Улсын Их Хуралд ажлаа шууд хариуцан тайлагнадаг байгууллага жилийн ажлынхаа тайланг дараа оны 1 дүгээр улиралд багтаан Улсын Их Хуралд гишүүдийн тоогоор ирүүлнэ гээд тэгээд харъяаллынхаа дагуу Байнгын хороод жилийн ажлын тайланг жил болгон хэлэлцдэг шүү дээ. Тэр үедээ энэ үнэлгээг давхар дүгнээд, хэлэлцээд явах ёстой. Тийм учраас холбогдох Байнгын хороодод хамааралтай тогтоол гэж ойлгох хэрэгтэй. Зөвхөн Төрийн байгуулалтын байнгын хороо биш.
С.Дэмбэрэл: Системчилсэн үнэлгээ гэдэг маань 4 төрөлтэй.
1. Байгууллагын чиг үүргийн үнэлгээ /хуулиар тогтоосон чиг үүргийн дагуу/
2. Үйл ажиллагааны /процессын/ үнэлгээ
3. Хүний нөөцийн үнэлгээ
4. Санхүүгийн үнэлгээ
Тэгэхдээ системчилсэн үнэлгээнийхээ үндсэн дээр л хийж ирүүлэх ёстой гэсэн тийм л шаардлага явж байгаа.
А.Бакей: Ингээд асуулт хариулт дууслаа. Санал хэлэх гишүүд байна уу? Батхүү, Батчимэг.
Г.Батхүү: Ерөнхийдөө үнэлгээний зарчмыг дэмжиж байгаа, тогтоол гарч болно. Тогтоол гараад хэрэгжих ёстой гэж ойлгож байна. Энэ бол өнөөдөр Улсын Их Хурлын буюу Улсын Их Хурлын Тамгын газрын гол хариуцаж, дүгнэж явуулах ёстой үйл ажиллагаа. Сая Улсын Их Хурлын Тамгын газрын бүтцэд яг энэ үнэлэлт, дүгнэлт хийдэг, аудитын чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг ийм алба, хэлтэс шинээр байгуулагдсан. Хяналт, үнэлгээний хэлтэс гэж шинээр байгуулагдсан. Тэгэхээр Хяналт, үнэлгээний хэлтэс нь мэдээж хэрэг энэ дүнг гаргаад, дүнгээ Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд танилцуулдаг ийм хэлбэрээр хийж өгөх юм бол илүү хэрэгжих магадлалтай, ажил хэрэгч болох байх гэж бодож байна. С.Дэмбэрэл гишүүнд бас талархаж байна, энэ үнэхээр хүний ажлыг үнэлдэг, дүгнэлт өгдөг, бодитой зүйл болжээ. Яагаад гэвэл Улсын Их Хурлын дэргэдэх байгууллага гээд дархлагдсан хэдэн байгууллага байдаг шүү дээ. Тайлан бичээд ирүүлчихдэг, тэгээд л боллоо. Бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусахаар даргын асуудал ярьдаг. Өнөөдөр Улсын Их Хурлын Тамгын газрын шинэ бүтцэд миний ойлгож байгаагаар, би зөвлөх байхдаа энэ дээр нэлээд анхаарч ажилласан. Энэ бол Улсын Их Хурал хууль тогтоох, хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих хоёр гол үүргийг ижил тэнцүү гүйцэтгэх энэ чиглэлд нэлээн их анхаарсан байгаа. Бид нар хууль үйлдвэрлээд л гаргаад байдаг. Энэ хууль маань амьдралд яаж хэрэгжиж, нийгэмд ямар сайн үр дагавар өгч байна вэ? эсхүл ямар муу үр дагавар өгч байна вэ гэдэг дээр анхаардаггүй. Хуулийн хэрэгжилтэд хяналт их муу тавьдаг байсан. Тооны хойноос хөөцөлдсөн ийм чиглэлд ажиллаж байсан бол илүү өнөөдөр хэрэгжилт дээр нь хяналт тавьдаг үүргийг бид нар илүү авч үзэх ёстой. Яг энэ утгаар нь би цаг үеэ олсон ийм асуудал байна гэж бодож байна. Саналын хувьд миний түрүүний хэлдгээр схем нь байвал зүгээр байхаа.
А.Бакей: Энэ тогтоолын төслийг санаачлагч С.Дэмбэрэл гишүүн бид нар энэ тогтоолын төслийг боловсруулахдаа нэлээд зөвлөлдсөн. Тогтоолын төслийн хоёрдугаар заалтан дээр ийм байгаа. Энэ тогтоолын 1-д заасан байгууллагууд, жилийн ажлын тайлангаа ирүүлэхдээ системчилсэн үнэлгээ хийж ирүүлсэн эсэхэд хяналт тавьж ажиллахыг Улсын Их Хурлын Тамгын газарт даалгасугай гэж байгаа. Тэгээд тэр дотроо Батхүү гишүүний хэлсэн тэр хэлтэс ажиллах ёстой. Тэгээд бас дүгнэлтээ ирүүлж байх ёстой болох нь.
М.Батчимэг: Би бас мэдээж С.Дэмбэрэл гишүүний өргөн барьж байгаа тогтоолын төслийг дэмжиж байна. Манайд засаглалыг сайжруулах гэдэг бол үнэхээр тулгамдсан асуудал байгаа. Тэгээд бид нар засаглалыг сайжруулах тухай зүгээр яриад байх биш, ийм шалгарсан, үнэхээр зөв арга технологийг үйл ажиллагаандаа даруй нэвтрүүлэх нь их чухал гэж үзэж байгаа. Тийм учраас үүнийг дэмжиж байна.
Саналын хувьд сая Батхүү гишүүний гаргасан саналтай санал нэгтэй байгаа. Эхлээд Тамгын газар дээр энэ үнэлгээ хийх ёстой. Үүрэгтэй байгууллага учраас Тамгын газар дээр энэ үнэлгээнд тулгуурлаж, дүгнэлт ирүүлээд, дүгнэлтийг нь бид нар Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр авч хэлэлцэнэ. Түүнээс бүх Байнгын хороод гэхээр би бас хариуцлага сулрах, улмаар гишүүд сонсоод өнгөрчих магадгүй. Хэрэгжилт, хяналт талаасаа суларчих магадлалтай юм болов уу гэж бодоод байна. Тийм учраас тогтоолын төсөл дээр шууд Тамгын газар дээр үнэлгээ хийгээд, Тамгын газар тэр үнэлгээ хийсэн тайлангаа танилцуулдаг маягаар явбал яасан юм бэ гэсэн саналтай байна.
Хоёрдугаарт, дэмжиж байгаатай холбоотой хэлэхэд, зөвхөн энэ Их Хурлын харъяа байгууллага биш, манайх өөрсдөө Их Хурлын чадавхийг бэхжүүлэх ажил, Тамгын газрын чадавхи, Байнгын хороодын чадавхийг бэхжүүлэх ажил өөрөө их чухал. Түүнийг системтэй үнэлэх асуудал их чухал байгаа учраас би бас магадгүй Төрийн байгуулалтын байнгын хороо санаачлага гаргаад, ер нь Их Хурлын өөрийнх нь үйл ажиллагаанд ч гэсэн бас системчилсэн үнэлгээ хийх ийм системийг нэвтрүүлэх талаар бас цаашдаа ярилцах нь зүйтэй юм биш үү. Энэ бол дэмжиж байгаагийнхаа сацуугаар шинэ санаа гаргаж байгаа зүйл л дээ.
А.Бакей: Тогтоолын төслийн 2 дугаар заалтан дээр Батхүү, Батчимэг гишүүдийн саналаар системчилсэн үнэлгээ хийж, ирүүлсэн эсэхэд хяналт тавьж, санал дүгнэлтээ Төрийн байгуулалтын байнгын хороод, эсхүл холбогдох Байнгын хороонд ирүүлж байхыг Улсын Их Хурлын Тамгын газарт даалгасугай гэж найруулгаар авъя.
С.Дэмбэрэл: Батхүү, Батчимэг гишүүдийн санал их зөв. Гэхдээ ер нь бол одоо ингээд та бүхэн харж байгаа байх. Үлбэгэр байгаа шүү. Тайлагнамар аяддаг, бид нар уншмар аяддаг, тэгээд хэлэлцмэр аяддаг. Тэгээд нэг шийдвэр гаргамар аяддаг. Иймэрхүү үлбэгэр байна. Сая Батхүү гишүүний хэлснээр шинэ бүтэцтэй болж байгаа. Хяналт, мониторингийн хэлтэстэй болж байгаа юм байна. Энэ хяналт, мониторингийн бүтэц нь хийж өгч байгаа нь та бүхнийг зангарагтай ажилла гэсэн үг. Энэ долоон байгууллага байгаа байх. Энэ 7 байгууллагатайгаа зангарагтай ажилла. Тэгээд энэ Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр ирээд тухайн жилдээ нөгөөдүүл чинь жилдээ нэг удаа цаас шиддэгээ болино. Яг энэ системчилсэн үнэлгээгээ хийнэ, хажуугаар нь тайлангаа тавина гэсэн ийм л юм гэж би ойлгоод байгаа шүү дээ.
А.Бакей: Саяны найруулгаар тогтоолын төслийг авъя. Байгууллагын үйл ажиллагаанд системчилсэн үнэлгээ хийх тухай Байнгын хорооны тогтоолын төслийг батлах саналтай гишүүд гараа өргөнө үү.
13-11. Дэмжигдлээ.
Манай Байнгын хорооны шинэ гишүүн С.Дэмбэрэл анхныхаа тогтоолыг амжилттай хэлэлцүүлж батлууллаа. Тийм учраас урам хайрлаж, Дэмбэрэл гишүүндээ баяр хүргэе.
