Монгол Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо, Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яам, Ногоон эдийн засгийн төлөөх түншлэлийн НҮБ-ийн /PAGE/ хамтрагч байгууллагууд хамтран өнөөдөр /2015.06.18/ “2015 оноос хойших хөгжлийн хөтөлбөрт ногоон зорилтыг тусгах нь: Монгол Улсад хэрэгжүүлэх боломж, сорилт” сэдэвт олон улсын хурал, хэлэлцүүлгийг зохион явууллаа. Энэхүү хэлэлцүүлэгт Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл: Ногоон хөгжлийн бодлогыг санаачлагч, Ногоон хөгжилд анхнаасаа оролцсон хүний хувьд хэдэн санаа хэлэх гэсэн юм.  

1. Одоо Улсын Их Хурал дээр 2040 он хүртэлх Монгол улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлого нэртэй баримт бичгийг батлах гээд хэлэлцэж, ажлын хэсэг нь ажиллаж байна. Улсын Их Хурал дээр энэ баримт бичигт тогтвортой хөгжил буюу sustainable гэсэн богинохон үгийг нэмэхэд, олон зүйл шалтгаалах гэж байна. Саяхан Улсын Их Хурал дээр “Эрчим хүчний 2030 он” хүртэлх бодлогын баримт бичиг батлагдсан. Мөн sustainable energy for all гэдэг та бүхний бүгдийнх нь мэддэг тэр томёолол утгаараа орсон. Одоо Улсын Их Хурал дээр Аж үйлдвэрийн секторын 2030 он хүртэлх бодлогын баримт бичиг хэлэлцэгдээд явж байна. Мөн та бидний мэддэг sustainable and inclusive inclustrial development гэсэн UNIDO-ийн бодлогын томёолол байгаа, гэхдээ орох эсэх мэдэхгүй.
2. Монгол улс байгалийн баялаг дээрээ түшиглэн хөгжиж байгаа хүрэн эдийн засагтай улс. Үүний өмнө бид уул уурхайн салбарын урт хугацааны бодлогын баримт бичгийг бас баталсан. Уул уурхайн салбарын урт хугацааны бодлогын баримт бичгийг батлахад тогтвортой хөгжил, компаний нийгмийн хариуцлага гэсэн томёололууд орсон. Энэ үгнүүдийг оруулахад их хэцүү, амархан биш. Зүгээр С.Дэмбэрэл гишүүн, Су.Батболд гишүүн  бид хоёр шууд хэлээд оруулчихдаг зүйл биш юм. Энэ бол улс төрийн awareness гэдэг, парламентийн түвшинд зүгээр амархан явдаг зүйл биш. Бид цаашид юу анхаарах хэрэгтэй бэ гэхээр тогтвортой хөгжлийн талаар улс төрийн түвшинд онцгой анхаарал бий болгох хэрэгтэйг Улсын их Хуралд ажиллаж байхад, харагдаж байна.
3. Боломжтой бол НҮБ-ийн түвшинд дэлхийн бүх улс гишүүн орнууддаа нэг зүйлийг уриалмаар байна. Энэ нь үндсэн хуулиндаа тогтвортой хөгжлийн томёололыг оруулж өгөх асуудал юм. Ингэж чадвал улс төрийн түвшинд итгэл үнэмшил бүрэн хангагдана.  Монгол улсын 2040 он хүртэлх хөгжлийн бодлого нилээн зузаан цаас гарч ирнэ. Түрүүн Батжаргал гуай дурдаж байсан. 1991 оноос хойш л ийм байгаад байгаа. /Зузаан, зузаан боть бий/ Бид цаас үрээд, тогтвортой хөгжилдөө хор хүргэсээр байна. NATO-no action talking only гэсэн тийм зүйл болох гээд байна. Тэгэхээр Үндсэн хуулинд оруулаад өгвөл энэ нь улс төрийн түвшинд их чухал болж байгаа юм.
4. Үүний дараа улс төрийн намууд. Тэд сонгуульд ордог. Улс төрийн намуудын бүх сонгуулийн платформд нь тусгагдаж, тогтвортой хөгжлийг тухайн нам өөрсдийнхөө бодлогоор яаж хангах бэ гэсэн нийгмийн зөвшилцөл гарч ирвэл энэ бол бас их хэрэгтэй. Би эхлээд, улс төрийн хүрээгээ ярьж байна. Ардчилалын алдартай “of the people ......” тодорхойлолт бий. Sustainable development нь өөрөө яг тийм байх ёстой. Sustainable development should be of the people by the people8 for the people гэсэн ийм утгатай байвал тогтвортой хөгжил цаашид бодитой хэрэгжинэ.
5. Зузаан, зузаан номнуудыг хүн уншдаггүй юм. Цөөхөн хүн уншдаг юм. Биsustainable development matrix гэсэн энгийн зүйл санал болгох гэж байна. Matrixгэдэг кино биш шүү. Энэ нь vertical тал дээрээ эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчин гэсэн дэлхий дээр байгаа бүх индексүүдийг тавиж, жишээлбэл нийгэм дээр social progress index гэж хамгийн сүүлд гарсан. Эдийн засаг дээр хангалттай индексүүд бий. Байгаль орчин дээр хангалттай индекс бий. Энэ бүх хөгжлийг тал бүрээс нь харуулдаг индексүүдээ тавиад, horizontal тал дээр нь эдгээр индекс манай улсад ямар байгаа, 2020, 2030, 2040 он гэх мэтээр цаг хугацааны дотор эдгээр индексээ яаж сайжруулах тодорхой зорилтуудаа бичсэн 10-аас хэтрэхгүй хуудастай матрикс болно. Үүнийг эдийн засаг, бизнес, засгийн газар, иргэд нь уншдаг тийм л зүйл хэрэгтэй. Энэ бол эхний том алхам. Нөгөө зузан судалгаанууд нь үүнийгээ дэмждэг баримт бичгүүд нь болно.
6. Үүнийг дараа Page гэдэг үг дээрээ дахиад нэг P үсэг нэмбэл зүгээр. Энэ нь Parlianantarians. Дэлхий дээр Global international for sustainable developmentбуюу тогтвортой хөгжлийн төлөө ажилдаг парламентүүдийн сүлжээ байна. Тэд 180 гаруй орны цаг уурын өөрчлөлтийн хууль тогтоомжуудыг судлаад боть хийж байна. Гэхдээ энэ нь page-тэй сайн холбогдож өгөхгүй байна.  
7. Үүний дараа ногоон төсвийн бодлого хэрэгтэй. Бодитойгоор хэрэгжих ёстой. Энэ талын хууль тогтоомж манай улсад дутагдаж байна. Хаа сайгүй дэлхий даяар, хөгжиж байгаа орнуудын хувьд тийм байгаа.  Мөн байгалийн нөөцөөр баялаг орнуудад баялгийн хараал хүрэх риск өндөр байдаг. Үүнийг манай жишээ болон бусад орны жишээ дээр харж болно. Энэ тохиолдолд үүнээс сэргийлсэн арга хэмжээ нь өөрөө тогтвортой хөгжих нэг угтвар нөхцөл болж байна. Өөрөөр хэлбэл, баялгийн хараалаас сэргийлсэн бодлого нь тогтвортой хөгжлийн нэг суваг нь болж байгаа юм.
8. Мөн хувийн хэвшлийн тогтвортой хөгжлийн оролцоог зөвхөн НҮБ-ын global compact, corporate social responsibility гэсэн хоёр үгээр хангаж чадахгүй. Яагаад гэвэл дэлхийн бизнесийн ихэнх нь жижиг дунд бизнес. Тэдэнд тохирсон хандлага, бодлогын арга хэмжээ, хөшүүрэг байхгүй. Засгийн газар ийм зүйл хийж байж, тогтвортой хөгжил рүү нийт бизнесийнхэн хандах, зөвхөн том компаниуд биш, ухамсар, сэтгэлгээ бий болно.
9. Эцэст нь UNITAR гэдэг байгууллагыг мэдэхгүй, гэхдээ танилцуулгаас үзэхэд “sustainable business practice” гэсэн сургалт хийдэггүй юм байна. Орон бүрийн “sustainable business practice”-ийг цуглуулж байгаад, “Юнитар”-ийн түвшинд, бусад улс орнуудад түгээж байдаг сургалтын модуль байвал энэ их хэрэгтэй болно. Өөрийнхөө хэдэн санааг “Think sustainably Act sustainably” гэсэн үгээр дуусгая. Та бүхэнд баярлалаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэлийн ажлын алба