2015 оны 05 дугаар сарын 28-ны өдөр Төрийн ордонд“Туул голын ашиглалт, хамгаалалт, бохирдол шийдэл” сэдэвт Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос зохион байгуулсан хэлэлцүүлэгт Улсын Их Хуралын гишүүн С.Дэмбэрэл оролцож, үг хэлж байр сууриа илэрхийллээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл: Баярлалаа. Өнөөдөр бид “Туул голын ашиглалт, хамгаалалт, бохирдол шийдэл” сэдэвт хэлэлцүүлэг хийж, эндээс дүгнэлт гарах ёстой. Энэ дүгнэлт ямар байх нь маш чухал юм. Энд сайхан номнууд, маш сайн судалгаанууд байна. Зөвхөн өнөөгийн төдийгүй, бид бүхний амьдардаг Улаанбаатар хотын 2020, 2030, 2040 онуудад ямар байх тухай шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгаанууд гарчээ. Үүнийг ашиглах нь, хэрхэн бодит амьдрал дээр хэрэгжүүлэх маш чухал. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн амьдрах орчин, ногоон хөгжлийнбодлогын зөвлөх, ерөнхийлөгчийн институти, Засгийн газар, Улсын Их Хуралын байнгын хороонд Туул голын асуудал нэвчиж орсон байна. Харин Улсын Их Хуралд орсон уу, төсөвт сууж байгаа юу? Жил бүрийн Монгол улсын төсөвт бид ногоон хөгжлийн бодлогоо баталдаг. Ногоон хөгжлийн бодлого жил бүрийн төсөвт сайн сууж чадаж байна уу, Монгол улсын төсөв ногоорч байна уу, Татварын бодлого нь ногоорч байна уу гэсэн асуудлууд нь их чухал шүү! Би түрүүн Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхоролд хэллээ. Дэлхий даяар бид 3 дугаар сарын 22-ны өдрийг “Усны өдөр”-ийг тэмдэглэдэг, 6 сарын 2-ны өдөр буюу “өдөр, шөнө тэнцдэг” энэ өдрийг “Туул голын өдөр” болгож, Засгийн газар боломжтой бол Туул голынхоо эрэгт хуралдаж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч үг хэлж, хамба лам Д.Чойжамц /лам нараа суулгаж/ ном уншиж, ард иргэд нь Туул голоо цэвэрлэж, хүүхдүүд нь ухуулах хуудас тарааж, сэтгүүлчид нь зураг авах төдийгүй “Туул гол” гэсэн нэртэй сэтгүүлчдийн лобби бүлэг байгуулж, сар бүр Туул голын асуудлаар ярилцаж байх гэх мэт хүмүүсийн санаачилгатай хийх ажлууд байсаар байна.

Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны/С.Батболд даргын удирддаг/ би бас гишүүн нь юм. Өнөөдөр “Туул голын ашиглалт, хамгаалалт, бохирдол шийдэл” сэдэвт хэлэлцүүлэгээс Байнгын хорооны тогтоол гарна. Энэхүү тогтоолд жинхэнэ бодитой хэрэгжих үйл ажиллагааг хэрхэн суулгаж өгөх вэ, /тунхаглал биш/ гэдэг нь энэ хэлэлцүүлэгт гаргаж байгаа та бүхний санал, санаачилгаас хамаарна. Би мэрэгжлийн байгууллагуудтай хэд, хэдэн удаа уулзсан. /бүх хүмүүс нь сууж байна/ Тогтоолд оруулах 3-4 саналаа аваад ирээрэй гэсэн бүгд авчирсан байна. Энэ хэлэлцүүлгээс гарсан дүнэлт дээр нэмэгдэж,  үр дүнд нь нэг тогтоол гарна. Сүүлийн жилүүдэд өвөл болохоор, орой бүр индекс хардаг болсон. Улаанбаатар хотын хаана, хамгийн их бохирдолтой байна гэдэг шиг энэ бол дэвшил. Энэ бүх мэдээллүүд нь байна. Туул голын бохирдолын индекс гэж гаргадаг, үүнийг ард иргэд нь мэдэж байдаг байх ёстой.  

Энэ мэтчилэн, Туул голын асуудлыг шийдвэрлэх, олон нийтийн оролцоог хангах, бизнес байх ёстой. Орчин үеийн тогтвортой бизнес буюу sustainable business гэдэг зарчимаар явж байна. Гэхдээ үүнийг хүчээр хийж болдоггүй. Гэхдээ хүний эрхтэй холбоотой энэ асуудал бол номер нэгт тавигдах ёстой. Бид цэвэр ус ууж, голоо бохирдуулахгүй, голынхоо ачаар амьдрах ёстой. Энэ бол өөрөө номер нэг нь. Үүнд л зохицсон бизнес явах ёстой. Нүүнэ үү, нүүхгүй байна уу энэ нь чухал биш. Туул голын цаана баахан нүцгэн уулс байна. Бүгд эзэнтэй юу, хэн эзэгнэж, өмчилдөг юм бэ? Яагаад бүх насаараа, үеийн үед нүцгэн уул байх ёстой юм бэ? Үүнийг моджуулах, Туул голын экосистемд эерэгээр нөлөөлөлөх боломж байна уу? Энэ бүхэнд хувийн хэвшлийг яаж оролцуулах юм бэ, тэднийг хараагаад байх юм уу, эсвэл оролцуулах нь чухал юм уу? Хувийн хэвшлийг оролцуулах нь чухал юм.

Бидний хувьд их дутагдаж байгаа зүйл нь хувийн хэвшлийг оролцуулах юм. Компаний нийгмийн хариуцлагаа хий гэж хэлдэг. Энд иргэдэд зориулсан хөшүүрэг хэрэгтэй, хөшүүрэг нь байхгүй байна. Эдийн засаг гэдэг зүйл хөшүүргээр явдаг. Энэ хөшүүргийг цаашид янз бүрийн тогтоол, шийдвэрт суулгаж өгөх ёстой юм байна. Энэ талаас нь та бүхэн саналаа мөн гаргаасай. Эцэст нь, Туул голын хөрөнгө оруулалт буюу төв цэвэрлэх байгууламжын асуудал бол хамгийн эхний асуудал юм. Ер нь Туул голын цэвэрлэх байгууламжийн хана нь нураад баларах нь байна шүү! Би зурагтай нь танилцсан, хана нурах юм бол, бохир нь Улаанбаатар хотыг жорлонгийн хот болгоно. Энэ асуудал бол үнэхээр чухал юм билээ. Энэхүү хэлэлцүүлгээс төв цэвэрлэх байгууламжийн асуудал дээр онцгойлон шийдвэр гаргах хэрэгтэй байна. Хөрөнгө оруулалтыг яаж суулгаж, олох юм бэ, олон улсын зээл тусламж, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн ямар хэлбэр байх юм, энэ бүх хамтарсан хэлбэр нь юу байх юм? Энэ бүх асуудлуудыг мэргэжлийн хүмүүс нь бэлдээд өгсөн байна энэ талаас нь бодох хэрэгтэй. 160 мянган жорлонг Улаанбаатар хотод нийтэд яаж шийдэх юм бэ? Энэ нь эргээд хөрснйи бохирдол, Туул голын бохирдолд нөлөөлж байгаа.

Мөн усны хэрэглээний асуудал байна. Жишээлбэл гэр хорооллын иргэн Дорж усыг маш зохистой хэрэглэдэг, гэхдээ Доржийг ядахдаа Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын яам, Улаанбаатар хотын захиргааны логотой, гоё пайзыг хашааны гадна талд нь байрлуулж өгөх хэрэгтэй. Хүмүүс эндээс үлгэр дуурайлал авна. Иргэн Дорж бол усны маш зохистой хэрэглээтэй, мундаг айл болох тухай хорооноос нь тодорхой ажлуудыг хийж болно. Хүн гэдэг амьтан урамаар тэжээгдэж байдаг учраас урамын арга хэмжээнүүд хэрэгтэй. За, Баярлалаа.

Улсын Их Хуралын гишүүн С.Дэмбэрэлийн ажлын алба