2014 оны 10 дугаар сарын 08-ны өдрийн Байгаль орчин хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдааны тэмдэглэлээс: "Туул голын бохирдлын эсрэг авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний талаар мэдээлэл сонсох"

С.Дэмбэрэл: Энэ бол маш чухал асуудал. Тийм учраас миний асуултууд их тодорхой бөгөөд цаашдын шийдэл руу хандсан асуултууд байх болно.

1. Улаанбаатар хотын иргэд бид Туул голынхоо төлөө, агаарын төлөө маш их санаа зовж байгаа. Бидний санаа зовж байгааг ойлгоод, агаарын чанарын индекс гээд өдөр болгон Тwitter, Facebook дээр агаарын чанар ямар байна, утаа ямар байна гэдгийг гаргадаг болсон. Иргэн хүний хувьд яамнаас, холбогдох хотын захиргаанаас, холбогдох байгууллагуудаас, Туул голын захиргаанаас, сав газрын захиргаанаас шаардах зүйл бол, Туул голын усны чанарын индексийг өдөр болгонхэзээ мэдээлдэг болох вэ? Өөрөөр хэлбэл, энд байгаа мэдээллээс харахад одоогийн байгаа технологийн түвшинд үүнийг гаргаад олон нийтэд мэдээллээд байх, өөрсдийнхөө ямар ус ууж байгааг, гол ус нь ямар болж байгааг тогтмол харуулж, ингэснээрээ олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх утга учиртай юм.

2. Туул голын бохирдлын асуудлаар 6 хүчин зүйл байна. Эхнийх нь, саяны цэвэрлэх байгууламжын хүчин чадал, хоёр дахь нь Улаанбаатарт 2014 оны байдлаар 27 арьс шир, 27 ноос ноолуур, 16 өлөн боловсруулах үйлдвэр ажиллаж, эд нар нь гол бохирдуулах 2 дугаар хүчин зүйл болж орж ирсэн байна. 2-рх гэж байгаагийн учир нь та бүхнийг Туул голыг бохирдуулж байгаа зэрэглэлээр нь ингэж ангилсан гэж би ойлгож байгаа учраас дугаарлаж ярьж байгаа юм шүү. Хамгийн их бохирдуулагч нь нэгдүгээрт “Харгиа” цэвэрлэх байгууллагуудын хүчин чадал дутуу байгаа учраас голын бохирдлыг цэвэрлэж чадахгүй байна. Хоёдугаарт, арьс ширний үйдлвэрүүд Туул гол руу бохир усаа хийж байгаа учраас гэж ойлгогдож байна. Үүнтэй холбогдуулаад яамнаас асуух асуулт байна. Арьс шир, ноос ноолуур, өлөн боловсруулдаг компаниуд энэ чиглэлээрээ үйлдвэрлэлийн үйл ажиллага явуулахдаа, цэвэр, эко технологи хэрэглэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх эрх зүйн ямар зүйл заалтуудыг, ямар хуулинд, хэзээ оруулж санаачлах гэж байна?

3. Арьс ширний үйлдвэрүүдийг хотоос нүүлгээд, Дархан хотод байршуулна гэсэн Засгийн газрын тогтоол гарсан. Одоо Эмээлт рүү нүүлгэнэ гэж яриад байдаг. Хичнээн хугацаа алдах юм бэ? Урт хугацаа гэж ярихаа боль, дунд хугацаанд хийх юмаа хэл. Монгол Улсын шийдвэр гаргадаг байдал, тэрний хэрэгждэг байдал нь нилээн хол сонсогдоод байна. Энэ тохиолдолд арьс шир, ноос ноолуур, өлөн боловсруулдаг аль ч компаниуд нь ялгаагүй, энэ бизнесийг хийхдээ цэвэр эко үйлдвэрлэл явуулдаг хөшүүрэг, эрх зүй, зээлийн  асуудлуудыг яаж хууль эрх зүйн талаас нь яаралтай байдлаар юу оруулах гэж байна? Энэ тал дээр 3-р зүйлийн шийдвэрлэх асуудал гэдэг дээр оруулж өгөөгүй байна. Энэ тал дээр БОНХЯ болон Улаанбаатар хотын байр суурь ямар байна?

4. Элс, хайрга олборлодог 29 аж ахуйн үйл ажиллагааг түр хугацаагаар зогсоосон гэж байна. Инфиляци нэмэгдэх гэж байна. Инфиляцид нөлөөлдөг барилгын компонент нь яах гэж байна гээд больсон юм байна. Гэвч энэ нь үр дүн өгөхгүй байгаа юм байна. Өнгөрсөн хавар бид Уул Уурхайн талаар төрөөс баримтлах, Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг батлаад, аливаа бизнес хийж байгаа компаниудын тогтвортой бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах буюу байгаль орчныг бохирдуулалгүй ажиллах эрх зүйн үндсийг нь тавиад өгчихсөн. Хуулинд бас тавиад өгсөн. Эндээс гарах миний асуулт бол, үүнээс хойш Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжлийн яам Уул Уурхайн яам хоёрын хамтарсан ямар шийдвэр гарсан вэ? Өөрөөр хэлбэл, 84 аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлахаар санал өгөхөөсөө илүү, Уул уурхайн яам, БОНХЯ тэдгээр 84 аж ахуйн нэгж болон 29 аж ахуйн нэгжийн асуудлаар хамтарсан ямар шийвэр гаргах боломж байна вэ? гэсэн дараагийн асуулт байна.

5. “Барилгын хог хаягдал их хэмжээгээр асгаж байгаа... асуудлын шийдэл” гэдэг хэсэг дээр, Усны тухай хуулинд нэг заалт байсаар байтал, бүх шатны засаг дарга нар үүнийг огт хэрэгжүүлдэггүй юм байна. Хуулийг хэрэгжүүлдэггүй гэж байна. Яагаад хууль хэрэгжүүлдэггүй юм вэ? гэсэн асуултыг Улаанбаатар хотын Засаг даргаас асуумаар байна.

С.Оюун сайд: Арьс ширний үйлдвэрүүдийн техник технологи дээр дэмжих урамшуулах  дээр юу байна вэ гэхлээр, ямартай ч УИХ “Бондоос зээл өгөх ёстой” гэсэн шийдвэр өнгөрсөн жил гаргасан. Хөдөө Аж Ахуйн Яаманд бондоор зээл өгөхдөө “Техник технологоо сайжруулсан тохиолдолд” бондын зээл өгнө гэсэн  шүү шийдвэр гарсан. Энэ шаардлагыг Засгийн газарт ч, УИХ-д ч бичгээр ч хүргүүлж байгаа. Бидниый зүгээс Жишээлбэл, бохир ус цэвэрлэх төхөөрөмжийг хэрэв борлуулах юм бол ашгийн татвараас  чөлөөлөх шийдвэрийг Засгийн газраас гаргуулсан. Гаалийн код нь 84212100 гэсэн кодтой. Өөрөөр хэлбэл, бохир ус цэвэрлэх зориулалттай бага болон дунд хэмжээний төхөөрөмжүүдийг борлуулах юм бол татвараас чөлөөлөх чиглэлийн юмыг 303-р тогтоолоор цэвэр технологийн 41 тоног төхөөрөмжийг ашгийн татвараас чөлөөлөхөөр оруулсан. Өнгөрсөн 7 долоо хоногт, Засгийн газарт “Хог хаягдлын үндэсний хөтөлбөр”гэдгийг Засгийн газраар хэлэлцүүлээд батлуулсан. Яамдуудаас санал оруулсан. Түүний хүрээнд Барилгын яаманд “Барилгын хог хаягдлын менежментын төлөвлөгөө” гаргах ёстой гэсэн зүйлийг бас хүргүүлсэн байгаа. Бүх салбарууд орон нутаг ч бай,  өөрсдийнхөө хог хаягдалын менежментийн төлөвлөгөөтэй болохгүй бол энэ зүгээр хотын, нэг яамны асуудал биш. Салбар бүр өөрсдийн хог хаягдлын менежменттэй байх ёстой. БХБЯ Налайхад барилгын хог хаягдлыг боловсруулах үйлдвэр байгууллахаар судалгаа хийгээд, газрын зөвшөөрлөө авч байгаа гэсэн мэдээлэл өгсөн байгаа. Барилгын хог хаягдалтай холбоотойгоор Туул голын сав газраас Мэргэжлийн Хяналтын Байгууллагатай хамтран эргүүл хийсэн. Тэрний үр дүнг Газрын дарга мэдээлнэ үү.

Г.Ганбат: - С.Дэмбэрэл гишүүний асуултанд тодруулга өгье. Цэвэрлэх байгууламжын тоног төхөөрөмжүүдийг татвараас чөлөөлснөөр нааштай дэвшлүүд гараад эхэлсэн. Тодорхой тооны Арьс ширний үйлдвэрүүд өөрийн урдьчилсан цэвэрлэх байгуулламжтай болсон. Түүндээ анхан шатны цэвэрлэгээ хийгээд, дараагийн шат руу шилжүүлж байна.

ҮХААЯ-ны Долгорсүрэн: - Өнөөдрийн байдлаар үйлдвэр технологийн паркийн эрх зүйн байдлын хуулиар бол арьс ширний үйлдвэр цогцолбор хэлбэрээр хөгжихөөрөө тусгай зөвшөөрөл авна. Тусгай зөвшөөрлийн нөхцөл дотор “экологид ээлтэй, цэвэр үйлдвэрлэл” гэсэн шаардлага байгаа. Нэгдүгээрт.

Хоёрдугаарт: Өнгөрсөн жилээс эхлээд ноосны үйлдвэрүүд тодорхой хэмжээний хөнгөлттэй зээлийг авч байгаа. Энэ зээлүүдийг өгөхдөө ноосны анхан шатны боловсруулах үйлдвэр орон нутагт үйл ажиллагаа эхэлсэн тохиолдолд л өгнө гэсэн байгаа. Энэ ажлын хүрээнд өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын ноос угаах үйлдвэр Баянхонгор аймагт, “Нэхээсгүй эдлэл”-ийн ноос угаах үйлдвэр Архангай  аймагт... Одоо олгоод байгаа зээлүүдийг дандаа Орон нутаг руу үйл ажиллагаа явуулж байгаад нь олгож байгаа. Манай яамнаас “Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн талаар төрөөс баримтлах бодлого” боловсруулаад, чиглэлийн яамдаас санал аваад явж байгаа. Үүн дээр арьс шир, ноос угаах үйлдвэрийн бодлого нь  тусдаа  “Цэвэр үйлдвэр” гэдгээрээ  туссан байгаа.  

Мэргэжлийн хяналтын газар: Манай Мэргэжлийн хяналтын газраас арьс шир, ноос ноолуурын үйлдвэрийн “Харгиа” цэвэрлэх байгуулламжийн болон төв цэвэрлэх байгууламжид цэвэршүүлсэн усанд шинжилгээтэй хяналт шалгалтыг хагас жилд нэг удаа хийж байгаа. “Харгиа”-д бохирдлын үзүүлэлтүүд нь  шаардлага хангахгүй байгаа. Төв цэвэрлэх байгуулламжид бохирдлын үзүүлэлтүүд нь мөн л шаардлага хангахгүй байдлаар Туул голд нийлүүлж байгаа. Туул голын 8 цэгээс шинжилгээ авч шинжилдэг. Үүнийг цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлсэн бохир усыг нийлүүлдэг Сонгины гүүрээс эхлээд, Туул гол их бохирдолтой байдаг нь илэрсэн.  Хамгийн цаад цэг бол Туул овоотын гүүр байдаг, энэ гүүрэн дээр  голын өөрөө цэвэршилт ажиглагддаггүй. Энэ хэсэгт Туул гол маань их бохирдолтой гэсэн үзүүлэлтэй хэвээрээ байгаа. Жил болгон хяналт шалгалт хийдэг, хяналт шалгалтын дүнгээ холбогдох газрууд, яам, Энэ жилийн хувьд ерөнхий сайдад мэдээлсэн. Иймэрхүү байдлаар бид хяналт тавьж ажиллаж байна... хяналт шалгалтын дүнгээ мөн Нийслэлийн Засаг даргад тавьдаг. Дээрээс нь БОНХЯам, Эрүүл мэндийн яаманд хяналт шалгалтынхаа дүнг болон цаашдаа авах арга хэмжээний саналаа тавьдаг. Хэрэгжилт үнэхээр хангалтгүй байдаг. Жил ирэх тусам Туул голын бохирдол ихсэх хэмжээнд байгаа. Цэвэрлэх байгуулламжийн цэвэршилтийн зэрэг ерөөсөө ахидаггүй.  Ерөнхийдөө бохирдолын 3-4 үзүүлэлтээрээ дандаа их бохирдолтой гэсэн ангилал руу ордог. Энэ бохирдол нь дандаа Сонгины гүүрээс эхэлдэг. Энэ жил ундны усны чанар, аюулгүй байдалд хийсэн хяналт шалгалтын дүнг ерөнхий сайдад танилцуулсан. Яагаад Туул голын асуудал энд хүрч яригдсан бэ гэвэл, Ундны усны эх үүсвэрийн /гүний худаг/ 174 худаг Туул гол дагуу байрласан байдаг. Тийм учраас манайх Туул голыг хяналтандаа авч явдаг. Туул гол нь гүний усыг бохирдуулах боломжтой учраас энэ асуудлыг хөндөж ярьж, Ерөнхий сайдад танилцуулсан байгаа. Эндээс Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газраас зөвлөмжүүдийг гаргаж  бүх нийслэл, аймгуудын  засаг дарга нарт хүргүүлсэн байгаа.

Гол бохирдуулагч байгуулламж нь /эх үүсвэр/ төв цэвэрлэх байгуулламж. Тийм учраас төв цэвэрлэх байгуулламжийн технологийг бүрэн шинэнчлэх асуудал хэрэгтэй байна. Төв цэвэрлэх байгуулламжийн цэвэрлэгээний үр дүнд нөлөөлж байгаа “Харгиа”-гийн асуудлыг шинэчлэх шаардлагатай байна.

Нийслэлийн засаг даргын эколог, Ногоон хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч дарга Т.Бат-Эрдэнэ: Арьс ширний үйлдвэрийг нүүлгэх талаар мэдээлэл өгье. Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу Эмээлт орчимд хөнгөн үйлдвэрийн парк байгууллахаар тусгагдсан байгаа. Яг энэ газар нутагт нийслэлийн засаг даргын 2010 онд 411 тоот захирамжаар Хан-Уул дүүргийн 13-р хороонд 56 га газрыг үйлдвэр технологийн парк  байгуулж, арьс шир буюу малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрийн парк байгуулья гэсэн шийдвэрийг гаргасан байдаг юм. Энэ ажилд тодорхой хэмжээний зардал гаргаад, хөрөнгө оруулалт хийгээд явж байтал Засгийн газраас тодорхой байршил солих асуудал ирсэн. Энэ тохиолдолд ч үүнийг Улаанбаатар хотын захиргаа зүгээр хаяагүй. Төлөвлөгөөнийхөө дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байсан. 2012 онд 56 га газрыг 214 га газар болгож тээлээд,  тэнд үйлдвэр технологийн парк болон мөн дээр нь нэмээд малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах хөнгөн үйлдвэрийн паркийг байгуулж болно гэж төлөвлөгөөндөө оруулаад, тодорхой хэмжээгээр зардал гаргаад явж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар Европын сэргээн босголтын банктай хамтарч ажиллахаар гэрээ зурагдаад, энэ онд багтааж техник, эдийн засгийн үндэслэлийг нь дуусгана. Хавар барилгын ажил эхлэх үед нь сонгон шалгууралт явуулаад хамгийн түрүүнд өдөрт 20 мянган метр куб бохир технологийн ус цэвэрлэх чадалтай орчин үеийн дэвшилтэт технологийг агуулсан үйлдвэрийг барьж байгуулах юм. УИХ-ын 2012 оны 72 дугаар тогтоолын дагуу 2017 оны 12 сарын 31-ний дотор “Нүүлгэн шилжүүлэх ёстой” гэсэн энэ даалгаврын хүрээнд нийслэлийн засаг даргын хувьд алхам алхамаар хугацаандаа багтаахаар явж байгаа. Тооцоолсноор, дараа жилийн 6 сард барилгын ажил эхлүүлэхэд 18 сар үргэлжлэх ёстой.

Урт нэртэй хуулиа хэрэгжүүлэхгүй байна, Барилгын хог хаягдал их хаяж байна гэсэн гомдол маш их ирдэг. Ямар түвшинд явж байна вэ гэхээр үүнийг зохицуулахын тулд өнгөрсөн долоо хоногт Нарангийн энгэрт Солонгосын 100%-ийн хөрөнгө оруулалттай Барилгын материалын хог хаягдлыг боловсруулах үйлдвэр байгуулах шав тавьж байна. Хэрэв энэ үйлдвэр ашиглалтанд орвол барилгын хог хаядлыг худалдаж авах менежмент бүрдэх учраас энэ асуудал зогсох байх. Хуулийг биелүүлж байгаа гэж ойлгож байна.

Ус сувгийн удирдах газрын дарга Үнэн: Төв цэвэрлэх байгууламжийн хувьд буруу ойлголт яваад байна. Төв цэвэрлэх байгууламж маань өөрөө бохирдуулагч үйлдвэр биш. Цэвэрлэж байгаа цэвэрлэх байгууламж юм. Ус сувгийн удирдах газрын харьяанд байдаг үйлдвэрийн газар. Бохирдлыг хүлээж аваад, энэ үйлдвэрийн өөрийнх нь технологийн хүчин чадлын хүрээнд цэвэрлэж, гаргасан усаа байгальд нийлүүлж байгаа үйлдвэрийн газар юм.  “Харгиа” үйлдвэр нь манай Төв цэвэрлэх байгууламжийн албаны нэг нэгж. Уг нь нийслэлийн өмчтэй үйлдвэрийн нэгж байж байгаад өнгөрсөн онд ус сувгийн удирдах албаны нэг нэгж болсон. Туул голын бохирдлын асуудал  цэвэрлэгээний хүчин чадал шаардлагатай хэмжээнд хүрэхгүй  байна, шаардлагатай хэмжээндээ хүрэхгүй байна. Гол авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ нь Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барьж байгуулъя гэсэн шийдвэр гаргасан явж байгаа. “Харгиа” байгууламжийг авснаас хойш тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт, шинэчлэлүүдийг хийсэн байна. 13.000 шоометр бохир усыг хүлээж аваад, тодорхой хэмжээнд цэвэрлэж гаргасан. 1998 онд 3 яамны сайдын тогтоож өгсөн нормативийн хэмжээнд цэвэрлээд, Төв цэвэрлэх байгууламжид нийлүүлнэ гэсэн ийм шаардлагын дагуу баригдсан үйлдвэр байдаг. Өнөөдрийн байдлаар үйдлвэрийг ажиллуулж байна. Бидний үзэж байгаагаар 6-8 мянган шоометр бохир усыг л авч цэвэрлэх бололцоотой. Нэгдүгээрт

Хоёрдугаарт. Технологийн хувьд маш хүнд байдалтай ийм үйлдвэр байна. Арьс ширний үйлдвэрүүдийн энэ “Харгиа” цэвэрлэх байгууламжид нийлүүлж буй усны стандарт хэмжээ огт мөрдөгддөггүй. Маш өндөр хэмжээний бохирдолтой байдаг. Бид энэ дээр энэ үйлдвэрийг Ус сувгийн удирдах газарт нэгтгэж хүлээж авснаас хойш, бизнесийн орчныг нь өөрчилье, тэгэхгүйгээр энэ асуудал явахгүй нь, нэг үгээр хэлбэл “Харгиа” цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний зардлыг арьс ширний үйлдвэрүүд өөрсдөө нөхөж гаргах, тэгснээрээ өөрсдийнхөө арьс боловсруулах үйл ажиллагаанд хэрэглэж байгаа химийн хорт бодисууд  болон бусад нөлөөлиийг өөрсдөө багасгах, тэдний оролцоог нь нэмэгдүүлэх зорилготой. Үүгээрээ С.Дэмбэрэл гишүүний асууж байгаа гол утга санааг нь гаргаж хэлмээр байна.

“Харгиа” цэвэрлэх байгууламжаас Төв цэвэрлэх байгууламжид нийлүүлж байгаа усны маань шаардлагууд дүрэм, нормдоо хүрэхгүй байгаагаас төв цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний түвшин нь унаад байдаг юм. Яагаад гэвэл, нэг нь химийн цэвэрлэгээ хийдэг, нөгөө нь биологийн болон механик цэвэрлэгээ хийдэг байгууламжууд. Хоорондоо ийм зөрчил, ялгаатай талаар С.Оюун сайд түрүүн хэлсэн. Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барьж байгуулах концессийн асуудал дээо яг концессээр хийх гэдэг асуудалд гадны  нэг л санал хүлээж авсан байгаа. Төв цэвэрлэх байгууламжийг ямар нэгэн аргаар сайжруулъя тэр тусмаа хөнгөлттэй зээлээр сайжруулъя гэдэг дээр бид нэлээд олон гадны саналыг авсан байгаа. Хот болон Ус сувгийн удирдах газрын хувьд Төв цэвэрлэх байгууламжийг концессийн аргаар шийдэх нь тийм ч оновчтой биш гэж үздэг. Үүнийг шулуухан хэлэхэд бид шийдвэрийг гаргадаг хэмжээнд ажилдаг ийм хүмүүс биш.

С.Оюун: С.Дэмбэрэл даргаа концессийн жагсаалтанд орж зарлагдаагүй учраас сонирхож байгаа байгууллагуудыг шууд хэлэхэд хэцүү ч гэсэн Францын болон Солонгосын компани урьдчилсан байдлаар сонирхсон байдаг. Хотын байр суурь бол, ямар ч байсан ажлын зураг, техник эдийн засгийн үндэслэлээ дуусгачихъя, тэрний дараа хувийн хэвшлийн концессийн замаар явах уу, хөнгөлттэй зээлээр явах уу гэдгээ ирэх хавар шийдье. Тэр болтол ажлын зургаа дуусгачихъя гэсэн байдлаар явж байгаа юм байна билээ.

Г.Баярсайхан: Үг хэлэх гишүүд. За С.Дэмбэрэл гишүүн.

С.Дэмбэрэл: Түрүүний асуултандаа хариу аваагүй. Энд бичсэнээр Туул голын асуудал “Онц их бохирдсон” гэсэн түвшинд байгаа цагт өнөөдрийн хуралдаанаас шийдвэртэй юм гаргах ёстой. Миний гол санал бол ажлын хэсэг байгуулах гэхээсээ илүү Байнгын хорооны тогтоол гаргамаар байна. Үүнийг төлөвлөхийн тулд Ажлын хэсэг байгуулаад Байнгын хорооны тогтоолын төсөл боловсруулмаар байна. Энэ бол эхний санал.

Хоёрдугаар санал: Агаарын бохирдлын индекс гэдэг шиг Туул голын усны чанарын индекс гэдгийг одоо нэг сарын дотор боловсруулаад, /яагаад гэвэл, мэдээлэллийн эх үүсвэрүүд иргэд, олон нийтэд үнэнийг үе үе мэдээлж байдаг тул/ тодорхой интервалтайгаар ийм зүйлийг хамгийн түрүүнд гаргаж байх ёстой. Энэ бол маш чухал.

Оруулж ирсэн танилцуулга материалд чинь /Үнэн-гийн хэлсэнээр/ “Хамгийн гол бохирдлын шалтгаан нь цэвэрлэх байгууламж болсон” гэсэн зүйл байсан учраас, эхнээсээ нэгдүгээрт гээд миний андуурдаг чинь тэр. Хамгийн гол шалтгаан нь Төв цэвэрлэх байгууламжаас дутуу цэвэрлэгдэн Туул голд хоног тутам 170-190 мянган шоометр бохир ус! Тэр шоометр бохир усыг хэн, хэн гаргаж байгаа юм бэ гэдэг дээр ангилал чинь өөрөө дутуу байна. Үндсэн шалтгаан нь буюу нөхөн сэргээлт хийхгүй орхиж байгаа, элс хайрга олборлож байгаа, энэ бүхнийг эрэмблээр гаргаж ирээд Байнгын хорооны шийдвэр гарахад дөхөмтэй болгож өг.

Гуравдугаар санал: Төв цэвэрлэх байгууламжийн асуудлыг зэрэглэлээр нь авч үзэх юм бол урт хугацааны ч биш, дунд хугацааны ч биш, богино хугацааны ч бишэнэ бол яаралтай гэсэн зэрэглэлд орох асуудал байна. Өөрөөр хэлбэл, энд хандах хандлагаа илүү эрчимжүүлье гэсэн ийм зүйлийг төв цэвэрлэх байгууламж, холбогдох яам энэ асуудлын зэрэглэлийг нэмэгдүүлэх тал дээр УИХ-аас дэмжлэг аваач гэсэн санал байна.

Дөрөвдүгээр санаа: Бидний хамгийн их орхигдуулаад байгаа асуудал бол бохирдуулагчийн төлөх зарчим. Хууль эрхийн актанд байсаар байтал /түрүүн Үнэнгийн үгэнд гарлаа./ “бохирдуулагч нь төлөх зарчмаа бүрэн хэмжээгээр хэрэгжүүлэх саналаа бэлтгэх хэрэгтэй” гэж байна. Яаж бэлтгэх юм?  Бохирдуулагч нар нь тодорхой байж байна. Энэ бохирдуулагч ийм юм бохирдуулж байгаа, энэ бохирдуулагчаас ийм механизмаар дамжуулж ингэж байгаа гэдгээ хэл. Яамнаасаа эхнээсээ төрөл бүрийн хөшүүрэг хэрэглээд байна. Туул голын асуудал дээр өөр ямиар хөшүүрэг байна вэ? Өөрөөр хэлбэл, бид хувийн хэвшилтэй ажиллахдаа зөвхөн торгохоосоо илүү дэмжих, бас хажуугаар нь хариуцлага гэсэн хоёр зүйлийг хослуулсан байх ёстой. Координаци илт дутагдаж байна. Улаанбаатарын хотын хувьд ч тэр. Үйлдвэр Хөдөө Аж Ахуйн Яамыг онцгой хэлмээр байна. Танай оролцоо их муу байна. Туул голын бохирдлын асуудал дээр, цэвэр үйлдвэрлэлийн тал дээр ажил чинь их удаан явж байна. Хамгийн гол нь хувийн хэвшилтэйгээ энэ чиглэлээр сайтан ажиллах хэрэгтэй байна. Өнөөдрийн хэлэлцсэн асуудлуудаар Байнгын хорооны тогтоол гаргая. Байнгын хорооны тогтоолын нэр нь “Туул голын талаар яаралтай, богино болон дунд хугацаанд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний тухай” гэсэн тогтоолын төсөл боловсруулах ажлын хэсэг байгуулмаар байна. Ажлын хэсэгт би өөрөө ороод, эсвэл ахлаад ажиллая. За баярлалаа.