Нэг. Монгол Улсын 2013 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2013 оны төсвийн тухай, Хүний хөгжил сангийн 2013 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүд /2 дахь хэлэлцүүлэг/.

Төслийн талаар танилцуулгыг Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга хийв.

Х.Баттулга: - За та бүхэнд энэ өглөөний амар амгаланг айлтгая. Ингээд 2013 оны төсвийн төлөвлөгөөний танилцуулгыг та бүхэнд хийе. Төрөөс Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн талаар баримталж буй бодлогыг хэрэгжүүлэх, Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх хүн амын хүнсний аюулгүй байдлыг хангах үйлдвэрүүдийг чанарын баталгаатай түүхий эдээр хангах зорилгоор шинээр батлагдсан Төсвийн тухай хуульд нийцүүлэн 2012 оны төсвийн төлөвлөгөөг боловсруулсан. Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамны салбарын 2013 оны төсвийн урьдчилсан байдлаар урсгал зардал 392.9 тэрбум төгрөг. Хөрөнгө оруулалтыг 121.9 тэрбум төгрөг. Нийт 514.9 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн. Ингээд Сангийн яам, Эдийн засгийн яамдад тус тус хүргүүлсэн байгаа. Үүнээс Урсгал зардалд 139.3 тэрбум төгрөг. Хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээнд 76.8 тэрбум төгрөг гадаадын зээл тусламжийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх 92.3 тэрбум төгрөг нийт төсвийг 308,4 тэрбум төгрөгөөр хянуулсан байна.

Хүнд хөнгөн үйлдвэрийн салбарт 26.6 тэрбум төгрөг, хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарт 19.7 тэрбум төгрөг, мал аж ахуйн салбарт 71.3 тэрбум төгрөг, Газар тариалангийн салбарт 82.1 тэрбум төгрөг. Төсвийн байгууллагуудын урсгал зардалд 17 тэрбум төгрөг тус тус төлөвлөсөн. Ингээд үүнээс нэмэгдүүлэх саналыг та бүхэнд бас танилцуулъя. Монгол Улсын Засгийн газрын 2012 оны 75 дугаар тогтоолоор буудай үйлдвэрлэгч иргэн, хуулийн этгээдэд дотоодын гурилын үйлдвэр болон тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд нийлүүлсэн стандартын шаардлага хангасан, хүнсний улаан буудайн нэг тонн тутамд олгох мөнгөн урамшууллын хэмжээг 100 мянган төгрөг болгож нэмэгдүүлсэнтэй холбогдуулан 2012 оны ургацын буудайн урамшууллын 15 тэрбум төгрөг дутууг 2013 оны ургацын буудайн урамшууллын тооцсон санхүүжилтийг нэмэгдүүлж 15 тэрбум төгрөг нийт 30 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг 2013 оны төсөвт нэмж тусгах саналтай байна.

С.Дэмбэрэл: -Би ойлгосонгүй. Энэ хэзээ тараагдсан материал юм. Яг одоо энэ. Миний тархины хэмжээг шалгах гээд байгаа юм уу? Би одоо олон юм уншиж байна шүү дээ. Яг хуралд сууж байна. Дарга санал байна уу? байхгүй. Уншихын завгүй л тас хийтэл алх цохиод. Ингэхээр чинь яаж ажил явах юм, яаж бид хэлэлцэх юм. Үүнийг жаахан өөрчлөх хэрэгтэй. Бид үүнийг жоохон буурь, суурьтай авч үзэх гэж байгаа бол ядахдаа нэг 30 минут унших ёстой шүү дээ. Үүн дээр чинь аль нь хэрэгтэй юм, юу юм. Ийм зүйлүүдийг цааш цаашдаа анхаарчихвал хэрэгтэй байна. Яахав би ерөнхийдөө үүнийг ойлголоо. Дэмжиж байна. Тэгэхдээ цааш цаашдаа асуудлыг оруулж байхдаа ингэж халтуурдалгүйгээр, хэрэв энэ улсын энэ хүмүүсээр, тодорхой асуудал энэ хороогоо хүндэтгэдэг бол асуудлаа урьдчилж өгөөд унших боломж олгоод дараа нь ярьдаг болмоор байна. Баярлалаа.

- Би энэ үйлдвэр хөдөө аж ахуйн салбарын төсвийн төлөвлөгөөний танилцуулга гэдэг материалыг үзээд сууж байна л даа. Энд 30 тэрбум төгрөг нэмэгдэж байгаа юм байна. Сая бид нар баталчих шиг боллоо тиймээ?. Үүнээс би нэг тодруулга авах гэсэн юм. Нэгдүгээрт, газар тариалангийн салбарт 82.1 тэрбум төгрөгөөс сая Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр батлагдсанаар органик хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэхэд хэд нь зарцуулагдах юм бэ? Учир нь Байгаль орчны байнгын хороо болохоор баталсан ногоон эдийн засаг гэдэг бол зөвхөн С.Оюуны яамны хэрэг биш байхгүй юу. Бүх яамны асуудал учраас оруулж байгаа төсөв болгондоо ногоон эдийн засгийн, ногоон хөгжлийн үзэл санаа мөнгөн хөрөнгөөрөө суугдсан байх ёстой. Тиймээс тэр газар тариалангийн салбарт зарцуулж байгаа 82.1 тэрбум төгрөгийн тодорхой хэмжээ нь органик хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх, органик Монгол хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх. Яагаад гэвэл үндэсний хэмжээний хөтөлбөр болсон. Үүнийг энэ чиглэлээр зарцуулах ёстой.

Хоёрдугаарт, хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарын тэр 19.7 тэрбум төгрөгөөс тодорхой хэмжээ нь хүнсний цэвэр үйлдвэрлэлийг, цэвэр хүнсийг санхүүжүүлэхэд тусах ёстой. Тэгэхээр энэ талын асуудлуудыг дотор нь задалж хийсэн юм байна уу? Эсвэл одоо ерөнхийд нь ингээд явж байгаа юм уу гэсэн бас нэг тодруулах шаардлага байна. Баярлалаа.

С.Дэмбэрэл: Сангийн яамнаас асууя.
Энэ Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайдын 2013 оны төсвийн ерөнхий зохицуулагчийн төсвийн төсөл гээд орж ирсэн байна л даа. Байгаль орчин ногоон хөгжлийн салбар дахь энэ бол зарлага. Орлого нь хэд юм бэ. Энэ хоёрын харьцаа нь хэд юм. Үүнийг хэлж өгөөч. Бүдүүвчилсэн тооцоогоор 2011 оных дээр үзэж байхад 10:1 байсан. Одоо ер нь яг хэд юм харьцаа нь ямар байгаа юм хэлж өгөөч?.

Б.Нямаа: - Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн чиглэлээр зарцуулж байгаа төсөв бол үндсэндээ улсын төсвөөс санхүүжээд явж байгаа. Яг төсвийн байгууллагын үйл ажиллагааны орлогоор бол нийтдээ нэг 160 орчим сая төгрөг болохоор байна. Орон нутгийн төсөв дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллагууд дээр бол 260 сая төгрөгний өр орлого байж байгаа. За үйл ажиллагаагаа бол хэд хэдэн орлогын эх үүсвэрийг заасан хуулиуд бол бий. Энэ дээр бол тухайлбал цэвэр агаар сан гэхэд бол агаарын бохирдлын төлбөрөөс санхүүжиж байгаа гэхдээ энэ төлбөр нь улсын төсөв рүү ороод цэвэр агаар сангийн үйл ажиллагаа нь улсын төсвөөс санхүүжээд явж байгаа. Тэгэхээр бид бол Улсын төсөвт орсон хэмжээгээр нь яг тэнцэх хэмжээний мөнгийг цэвэр агаар сан руу хийж байгаа. Нөгөө талдаа байгаль хамгаалах санд байгалийн нөөц ашигласны тодорхой хувь хэмжээ орохоор хуульчлагдсан. Үүнийг мөн энэ орлогууд нь өөрөө төсвийн орлого учраас төсөв рүү хийгээд яг одоо дүйцэх хэмжээний хөрөнгийг сан руу хийж өгч байгаа.

С.Дэмбэрэл: - Би харин тэрийг мэдэж байна л даа. Зүгээр л байгаль орчинтой холбоотой нийт төрөл бүрийн татвар, хураамжаас салбарт орж байгаа орлого нь хэд юм. Өөрөөр хэлбэл төсвөөр дамжуулж энэ зарлага хоёрын хоорондын харьцаа нь өгч байгаа нь их байна уу, авч байгаа нь их байна уу ямар харьцаатай байна гэдгийг л асуугаад байна л даа. За Байгаль орчин ногоон хөгжлийн сайдын багц дээр бол 73.7 тэрбум төгрөгийн зарлага байна. Байгаль хамгаалах чиглэлээр орон нутагт 42.3 тэрбум төгрөг бий. Нийлбэр дүнгээр бол 115 орчим тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа. Нөгөө талд орлого талд бол цэвэр агаар санд 31 тэрбум төгрөгний орлогоор, байгалийн нөөц ашигласны төлбөрөөс 35 тэрбум төгрөгийг зарна. Нийт 68 тэрбум ингээд 60 орчим хувь нь орлогоор үлдсэн хэсэг нь бол цэвэр улсын төсвийн санхүүжилтээр явж байна гэж ойлгогдохоор байна.

Г.Баярсайхан: -За тэгэхээр энэ асуудалтай холбогдуулаад нөхөн сэргээлтэнд бас хөрөнгө мөнгө төсөвлөх зайлшгүй шаардлага байгаа юм байна шүү гэдгийг онцолж хэлье. Наранхүү гишүүний асуудалтай холбогдуулаад С.Дэмбэрэл гишүүн асуултаа асууя.

С.Дэмбэрэл: -Нэгдүгээрт, Ерөнхий сайдын багцад 51 тэрбум билүү шинэчлэлийн төсөв гээд орсон байгаа юм. Түүн дотор одоо танай яамны ногоон хөгжлийн энэ чинь шинэчлэл шүү дээ. Энэ чиглэлээр мөнгө туссан уу. Тусад нь өөрөөр хэлбэл, танай багцад тэнд байхгүй бол бодлогын шинэчлэл хийхэд зориулсан нөөц хөрөнгө ч гэдэг юм бий юу?

Хоёрдугаарт, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн асуудлыг бид энэ жил анх удаа өргөн хэмжээнд авч үзэж байна л даа. Тэгэхээр үүнд хувийн хэвшлийг дэмжих өөрөөр хэлбэл, байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагаа явуулдаг, усыг эргүүлж ашигладаг, эрчим хүч хэмнэдэг, байгаль орчны цэвэр технологи нэвтрүүлдэг компаниудыг бусдаас нь ялгаж урамшуулах ямар сэжим түлхэцийн механизм мөнгөн дүнгээр аль зүйлд нь суучихваа. Зүгээр нэг урьдын адил байдлаар төсөвтөө хийчих вүү, эсвэл энэ дээр яг энэ чиглэлээр тэгж байж л байгаль орчин, ногоон хөгжил чинь явна шүү дээ. Таны багцад энэ мөнгө байна уу? Байхгүй юу? Түрүүн Их Хурал дээр тайлбарласнаар ерөнхийдөө төсөв багцалчихсаны дараа Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр зэрэгцээд хэлэлцэгдээд батлагдсан. Шинэчлэлийн реформын шинжтэй мөрийн хөтөлбөрийн заалтуудыг Засгийн газарт яамнаасаа хүргүүлж байхад 2013 оны төсөв ерөнхийдөө багцлагдсан байсан учраас олигтой орж чадаагүй. Тиймээс Ерөнхий сайдын шинэчлэлийн багц гээд байгаа тэр 50 гаруй тэрбум төгрөг дээр дараа нь задалж нэг бүрчлэн ярих юм билээ.

Засгийн газар дээр уг нь Засгийн газрын гишүүд энэ төсвөө хамгаалаад л ярина шүү гэсэн ойлголттой бид нар орсон шүү дээ. Засгийн газар түүнийгээ батлаад орж байгаа болохоор. Сайд нар бол сахилга баттай байна. Төсөв оруулах дээр өөрсдөө төсвөө хамгаалаад орно шүү л гэсэн. Дараа нь тэд яамнаасаа шинэчлэлийн бодлогын хүрээнд зургаан тодорхой шинэчлэлийг оруулсан. Яг таны хэлж байгаагаар байгаль орчинд ээлтэй технологи, цэвэр үйлдвэрлэл ногоон хэрэглээг урамшуулах, ногоон санхүүгийн тогтолцоог бий болгох, дээрээс нь ногоон эрчим хүч, ногоон барилга байгууламж, дэд бүтцийг дэмжих, саарал ус нэвтрүүлэх гэсэнд шинэчлэлүүдээ оруулсан байгаа. Тэгээд түүн дээрээ дандаа дэмжих өөрөөр хэлбэл шууд улсаас гаргах гэхээсээ илүү хувийн хэвшлийн санаачлагуудыг дэмжих чиглэлээр.

С.Дэмбэрэл: -Би Сангийн яамнаас зүгээр ч асуугаагүй юм. Ерөнхийдөө байгаль орчин, ногоон хөгжилд, байгаль орчинд хандах хандлагаа бид өөрчлөхгүй бол үлдэгдлийн зарчим яваад байна. Тиймээс жишээлбэл би байгалиас тэр мөнгөн дүнгээр илэрхийлэл ирж байгаа мөнгө байгальд өгч байгаа мөнгө 2-ын зөрүүнд асар том зөрүү бий. Сая өөрийн тань хэлдэг тэр тоонууд бол жишээлбэл тэр уул уурхайн компаниудын ашиглалтын А болон лицензүүдийн төлбөр татваруудыг хаслаа гэхэд л энэ бүх мөнгө чинь байгаль орчинд өгч байгаа мөнгөнөөс хамаагүй их. Тийм учраас цаашдаа энэ чиглэлээр их бодох ёстой. С.Оюун сайд бол их сайхан даруухан эмэгтэй юм. Яг Засгийн газрынхаа үгэнд ороод ингээд ороод ирдэг. Гэхдээ өөрийн чинь энэ ногоон хөгжлийн бодлого маань энэ дотроо сайн сууж өгөөгүй байна л даа. Миний түрүүн ярьдаг одоо үнэхээр энэ жижиг, дунд бизнес ард иргэдэд өгч байгаа бүх төрлийн бизнесийн санаачлага маань дандаа ногоон өнгө рүү чиглэсэн байхаар С.Оюун сайдын бас нэг багцад нь тодорхой хэмжээний мөнгө суух ёстой л доо. Үүнийг л цаашдаа суулгамаар байгаа юм.

Бид нэг зүйлийг ихээхэн анхаарах ёстой. Бидний тархинд шахах хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээг төд дахин нэмж торгох гэсэн нэг ийм сэтгэлгээ их явж байна. Гэтэл хүнийг санаачлага, урамшуулал өгөх замаар эдийн засаг явдаг болохоос биш энэ талаас нь ерөөсөө бид нарын юман дээр ярихгүй байгаа учраас би С.Оюун сайдад хэлээд байгаа юм. Энэ ногоон хөгжлийг яаж урамшуулах гэж байна. Эрчим хүчний хэмнэлттэй технологийг яаж урамшуулах гэж байна. Цэвэр үйлдвэрлэл, хэрэглээ гэх мэт зүйлийг яаж урамшуулах юм ингэж байж энэ ярьж байгаа юм чинь явна шүү гэдгийг л хэлээд байгаа юм. Тиймээс цааш цаашдаа миний бодлоор, БОНХЯам анхны оруулсан 125 тэрбум төгрөгийг нь анхных нь хувилбараар дэмжээд энэ Байнгын хорооноос оруулчихвал их хэрэгтэй байна.

С.Оюун сайд үүнийг зөвшөөрнө байх. Анх оруулсан 125 тэрбумыг яриад байна шүү дээ. Тийм учраас өөрөө харъяалагдах хороогоороо дэмжүүлээд явбал сайн байх гэж бодож байна.

Хоёр. Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийн зарим хэсгийг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төсөл /хэлэлцэх эсэх/

Төслийн талаар танилцуулгыг Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр хийв.

Н.Батбаяр: -Засгийн газраас 2013 оны Улсын төсвийг өргөн барихтай бас холбогдох зарим хуулийг дагалдуулан өргөн барьсан байж байгаа. Түүний нэг нь бол Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийн зарим хэсгийг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төсөл юм. Энүүгээр бид нэр юун шийдэх гэж байгаа юм бэ? 2010 оны 05 дугаар сард батлагдсан Улсын Их Хурлаас шинэчлэн батлагдсан Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулиар байгалийн нөөц ашигласны төлбөр ногдох зүйл үзүүлэлт төлбөрийн хувь хэмжээ төлбөрийн орлогоос хувь тогтоон зарлага санхүүжилттэй холбогдсон харьцааг зохицуулж байдаг.

Өнөөдрийн бид нарын энэ оруулж ирж байгаа хуулийн төслөөр ямар зүйл шийдэх гэж байна гэвэл 2013 оноос төсвийн шинэ хууль үйлчилж эхэлж байгаа тэр хуулийн дагуу бол орон нутгийн төсвийн орон нутгийн байгууллагуудын эрх мэдлийг нэмэгдүүлсэн хуулийн төслүүд орсон тэрэнтэй холбогдуулаад байгалийн нөөц ашигласны тухайлбал ургамал, ус рашаан, ой, амьтны зэрэг 4 зүйлд баялаг ашигласны төлбөрийг өнөөгийн хуулиар бол тодорхой хэсгийг нь орон нутгийн төсөвт захиран зарцуулдаг. Тодорхой хэсэг нь Улсын төсөв рүү татдаг байсан зүйлийг өөрчлөөд энэ төлбөрийн татварын бүх орлогыг нь улсын төсөв рүү явна гэснийг нь болиод орон нутгийн төсөвт бүхлээр нь эрх мэдлийг нь шилжүүлэх ийм саналыг оруулж ирж байгаа юм. Ингэснээр юу шийдэгдэж байгаа юм. Өнөөдрийн байдлаар бол Ургамлын нөөц ашигласны төлбөрийн 30 хувь, ан амьтны нөөц ашигласны төлбөрийн 50 хувь, газрын нөөц төлбөрийн 30 хувь ойн нөөц ашигласны төлбөрийн 85 хувь ус рашааны нөөц ашигласны төлбөрийн 55 хувийг нь орон нутагт үлдээж байсан бол одоо 100 хувь орон нутагт үлдээе гэдэг хувилбар орж ирж байгаа юм.

Тийм учраас орон нутгийн эрх мэдэлд шилжүүлсэн энэ хуулийн төслийг хэлэлцэн дэмжиж өгөхийг та бүхнээс хүсье, баярлалаа.

С.Дэмбэрэл: -Байгалийн нөөцийн төлбөрийн орлого гэхэд 68 тэрбум байна шүү дээ тэрийг нь орон нутагт нь өгчихье гэж байгаа байхгүй юу?

Н.Батбаяр: - 68 чинь 2 хуваагдаж байгаа. Гучин хэд хэдээр нь. Тэрийг нь л 100 хувь орон нутагт нь өгчих гэж хэлэх гэж байгаа юм.

С.Дэмбэрэл: -Өөрөөр хэлбэл төсөвт авч үлдэлгүйгээр 68-аар нь. Орон нутаг гэдэг чинь хэн юм. Өнөөдөр нэг хэсэг сумын эсвэл аймгийн даргыг асар олон ингээд нэг нутгийн иргэдийн оролцооны механизм байхгүй байхад бид өгөхөөр нөгөө хулгай дахиад л нөгөө нэг аюул байхгүй биз. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр бид нар чинь шууд ардчилал гэж яриад л байгаа шүү дээ. Тэгээд нэг орон нутаг дээр ингээд харахад бол ард иргэдийн оролцоо бизнес эрхлэгчдийн оролцоо, тухайн шатны төсвийн зарцуулалтад ерөөсөө тийм хангасан механизмтай хамт орох эрхийг нь өгөхгүй бол нэг хэсэг дарга нарын захиран зарцуулах бүрэн эрхийг нь илүү өгчихөж байгаа юм биш үү. Ийм л асуудал байгаа энэ дээр санаа зовох юм.