Улсын Их Хурлын 2015 оны намрын ээлжит чуулганы 2016 оны 1 дугаар сарын 7-ны өдрийн /Пүрэв гараг/ хуралдааны гар тэмдэглэлээс хүргэж байна.
Арбитрын тухай /шинэчилсэн найруулга/ болон холбогдох бусад хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2015.12.22-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/;-ийг хэлэлцэх үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл үг хэлж, байр сууриа илэрхийллээ.
Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл: Миний түрүүний дурьдсан юнситралын загвар хууль дээр нэг заалт бий. Шүүх ба арбитрын хоорондын харьцааг олон улсын хэмжээнд жишиг байдлаар зааж өгсөн. Арбитрын шийдвэр эцэс юм байна.
Гэхдээ хэрэв public interest буюу олон нийтийн эрх ашгийн хувьд харшилсан гээд юнситралын загвар хуулинд нь тодорхойлж өгөөд ийм нөхцөлд гэсэн харьцааг нь үүсгэсэн байгаа. Монгол улсад бол өмнөх хуулиар бол тэгээгүй. Тийм учраас арбитрчид ярьдаг, гомдоллодог. Ингээд яг шийдсэн тэгэхэд л шүүх дээр очоод, давж заалдах шүүх дээр ороод ингэлээ, тэглээ гэдэг. Үүнийг зассан байх гэж найдаж байна.-Нэгдүгээрт.
Хоёрдугаарт, -Арбитр бол хямд, өртөг багатай, зардал чирэгдэл багатай, хөндлөнгийн байж чаддаг, шүүхээс илүү шуурхай. Үүнийг энэ хуулиар бас илүү сайн хийж өгөх ёстой гэдгийг О.Баасанхүү гишүүүн ч сая хэллээ. Үүнийг бас бодолцох хэрэгтэй.
Гуравдугаарт, -Энэ хууль бол өөрөө арбитрыг яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг асуудал. Олон улсын жишгийн дагуу яаж хөгжүүлэх вэ? Тэгэхын тулд түрүүн Н.Энхболд гишүүний ярьсан энэ арбитраар яаж олон хэрэг шийддэг болох вэ? Арбитрчид нь яаж хараат бус хөндлөнгийн байж чадах вэ гэдэг асуудлыг хуулиараа илүү тодорхой болгох ёстой. Хуулиа ерөнхий байлгаад /бүх юмыг дүрмээр гээд/ энэ хуулийн үзэл санаа нь өөрөө тийм юм шиг байна гэж үзвэл маш олон зүйл шийдэгдэхгүй үлдэнэ. Тийм учраас цаашдаа анхаарах ёстой. Танхим ба арбитрын харилцаа яаж явагддаг вэ гэхээр танхим бол зөвлөл гээд 70 компани нь зөвхөн арбитрчдын оруулж ирсэн листыг л баталдаг. Ерөөсөө л харьцаа нь энэ. Олон улсын худалдааны танхим буюу ICC гэж бий. Түүний дэргэд international гээд олон улсын арилжааны арбитр гэж бий. Тэр хоёрын харьцаа нэг иймэрхүү, харьцангуй биеэ даасан бүтэцтэй байдаг. Монгол улсын одоогийн арбитерын хуулинд бол хуулийн этгээд гэсэн бас нэг заалт байгаа. Та бүхэн анзаарахгүй л байна. Үүнийг бас цаашдаа сайн бодолцох хэрэгтэй. Гэхдээ ерөнхийдөө олон улсын жишигээр бол танхимынхаа дэргэд байж харьцангуй биеэ даасан байдлаа хадгалж явдаг. Ингэж ажиллаж чадвал олон улсын жишигээр ажиллана гэсэн үг. Эвлэрүүлэн зуучлах гээд ярьсан. Миний санаж байгаагаар эвлэрүүлэн зуучлахын талаар би өөрөө байгуулсан ӨРӨӨ байгаа. Жишээ нь, талууд арбитрт хүрэлгүйгээр өмнө нь маргаанаа шийдвэрлэнэ гэж бодвол түүнийг нь заасан эвлэрүүлэн зуучлах тухай дүрэм бий. Мөн институтын арбитр болон 1 удаагийн арбитрыг шийддэг тусдаа дүрэмтэй. 1-2 сая төгрөгний хэргийг бол нэг арбитр ирээд маш богино хугацаанд шийддэг. Энэ мэтчилэн дүрэмдээ бол нилээн сайн заалт оруулж өгсөнөөрөө олон улсын жишгийн дагуу болсон юм шүү. Дээр нь бид Оюутолгой компаний асуудал манайхаар орохгүй байна гэдэг.
Бүх улсын арбитрт нэг түгээмэл заалт бий. Энэ бол arbitration clause гэж нэрлэдэг. Хэрэв маргаан гарвал МҮХАҮТ-ын дэргэдэх олон улсын гэдэг шиг Солонгосын, Америкын гэдэг ч юм уу дандаа ийм тусдаа заалтууд бий. Үндэстэн, улс болгоны арбитрууд энэ заалтаа promotionхийхийг боддог. Гэхдээ түрүүний ярьсан шиг сонголт өгдөг. Аль болохоор сайн листтэй, мундаг хуульчидтай тэр нь бас шалгууртай байх. Арбитрын ёс зүйн дүрэм гэж бий. Энэ бүх зүйлүүд нь байдаг. Тэгэхээр энэ хуулийн гол утга учир нь яг яах гээд байгаа юм вэ гэхээр яаж арбитрыг хөгжүүлж, маргаан шийдвэрлэдэг энэ альтернатив механизмыг монгол улсын хэмжээнд бизнесийн маргаан шийдээд, төр нь дэмждэг, хуулиараа дэмждэг, зөвхөн энэ хууль биш дагалдах хуулиуд. Жишээлбэл, Төрийн худалдан авалт гэж байна. Хамгийн их маргаантай байдаг. Үүнийг үндсэн хуулийн цэц дээр унана гэж байна Гэхдээ энэ унахгүй байхгүй юу. Энэ бол өөрөө бизнес. Үүнийг сайн ярилцаж байгаад яаж тусгах вэ гэдэг талаас нь дагалдах хууль дээр ийм зүйлүүд оруулж ирэх ёстой байх гэж бодож байна. Иймэрхүү байдлаар арбитрын хуулийг шинэчилж өгөх хэрэгтэй. Энэ их нарийн юм байна лээ, би өөрөө хууль ч биш ч гэсэн олон жил хүмүүсийн ярихыг сонсоод хараад байхад маш нарийн. Юнситралын загвар хуулийг уншихаар үнэхээр нарийн. Жишээлбэл,commerceбуюу арилжаа гэдэг дээр бүр тодорхойлолт өгсөн байдаг. Гэтэл бид арилжаа, худалдаа гэдгээ ялгадаггүй. Гэтэл commerce гэдэг нь хууль дээрээ илүү өргөн утгатай байх жишээтэй. Тэгээд public interest гэдэг нь манай хуулиудад сайн орж өгдөггүй. Үүнийг арбитрын давж заалдах шүүх болон арбитр, шүүхийн хоорондын харьцааг энд бол маш сайн тодорхой оруулж өгөх ёстой байх гэж бодож байна. Энэ хуулийн ажлын хэсэгт ажиллахад бэлэн байна шүү гэдгийг хэлье.
Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэлийн ажлын алба
Tweet
