Нэгдүгээрт, танайхыг хариуцсан, та хоёрын хариуцсан ажил юу байдаг юм бэ ?

Хоёрдугаарт, түрүүн нэг гишүүн ярилаа. Цалин чинь бага байна. Их Хурлын гишүүд цалингаа нэмүүлэхээс нэрэлхээд хэлдэггүй юм. Хэлдэг хүн нь би. Тэгээд юу гэж боддог юм мэдэхгүй. Хүн сайн цалин авч байж сайн ажилладаг шүү дээ. Тэгэхээр Тамгын газрын нийт ажилтнуудын цалинг нэмэх.

Гуравдугаарт, Тамгын газрын нийт ажилтнуудыг гадагшаа, дотогшоо сургах. Ялангуяа гадагшаа явуулж адилхан коллегиудтай, бусад орны гадаад харилцаатай парламент. Би Б.Болдбаатар руу хэд хэдэн удаа явуулсан. Өөрөөр хэлбэл, Тамгын газрын ажилтнуудыг сургадаг бүр олон улсын, Их Хурлын, парламентын ажилтнуудыг сургадаг олон улсын төвүүд байна. Мөнгөтэй юм байна. Тэгэхээр Болдбаатар юу гэж хэлдэг вэ гэхээр энэ их өндөр үнэтэй юм, манайд төсөв байхгүй гэж хэлнэ. Хүнээ сургах энэ тал дээр нь төсөв, мөнгөө яаж нэмэх гэж байна вэ гэсэн ийм хоёрдугаар асуулт.

Дөрөвдүгээрт, гадаад харилцаа их тодорхой асуулт. Өнөөдөр олон улсын парламентын, IPView-аас гадна хэчнээн байгууллагатай ажиллаж байна вэ? Тэгээд нийт Тамгын газрын Улсын Их Хурлын гадаад харилцааг, сая ажилладаггүй парламент хоорондын тэдгээр бол худлаа. Тэр чинь явдаггүй юм билээ. Хэн нэгэн хүн байнга л. Гэтэл Их Хурлын гишүүд би жишээлбэл, Монгол-Латвийн парламентын бүлгийн дарга нь л даа. Гэхдээ би яаж түүнтэй харьцаа тогтоох юм бэ? Үүнийг орхиод ер нь  IPView-аас гадна парламентуудын өөр ямар орнуудтай манай гадаад харилцаа ажиллаж байна вэ? Тэгээд Б.Болдбаатар даргын Тамгын газарт Их Хурлын гадаад харилцаа саяын миний хэлсэн хүмүүсээ сургахаас авхуулаад номын сан хүртэл мэдээллийн асар их эх үүсвэр байна. Энэ бүх чиглэлээр нь Гадаад харилцааны хэлтэс яаж тус болдог юм бэ гэсэн ийм асуулт байна. Баярлалаа.

Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга А.Бакей: -С.Дэмбэрэл гишүүний асуултанд ээлж дараагаар өөрсдийгөө танилцуулаад, ямар ажил эрхэлдгээ хэлье.

 УИХ-ынэ тамгын газрын дарга Б.Болдбаатар: -Би танилцуулъя. даа. Энд Тамгын газрын хэлтэс, албадын дарга нар сууж байна. Таны хэлсэн, цаана сууж байгаа нь Дотоод аудитор. Дотоод аудитор гишүүдтэй тэр бүр ажиллаад байдаггүй, манай Тамгын газрын санхүү болоод хууль тогтоомжийн үйл ажиллагаа хэрхэн явж байгааг хянаж байдаг ийм хүн байгаа. Төсвийн тухай хуулиар шинээр нэмэгдэж орж ирж байгаа хүн байна.     Норовдондогийг бүгдээрээ мэдэж байгаа. Судалгаа, шинжилгээний хэлтсийн дарга. Норовдондог даргын доор Судалгаа, шинжилгээний алба, номын сан, архив ажилладаг. Дараагийнх нь, Элбэгзаяа. Мэдээлэл, технологийн хэлтсийн дарга Элбэгзаяа. Ийм хүмүүс байгаа.

Цалин хангамжийн асуудал дээр, ер нь тавигдаж байгаа шаардлагатайгаа дүйцүүлээд бодвол манай Тамгын газрын ажилтнууд хангалттай цалин авч чаддаггүй. Сүүлийн үед эдийн засгийн хүндрэлтэй байдал, үнийн өсөлттэй холбогдуулаад Тамгын газрын ажилтнууд байнга л цалин мөнгөний дутагдалтай байдал гардаг. Гэхдээ энэ ганцхан Тамгын газар биш, нийт төрийн албан хаагчдын хэмжээнд явагдаж байгаа үзэгдэл гэж бодож байгаа. Тэгээд үүнийг нэгдсэн журмаар шийдэх байлгүй дээ. Хэрвээ Улсын Их Хурлын гишүүд маань үүрэг даалгавар өгөөд Тамгын газрын ажилтнуудын цалин хангамжийг Их Хурал тогтоодог болъё гээд ийм чиглэл өгвөл бид нар бас ийм чиглэлийн юмыг боловсруулж байгаа юм байгаа. Гэхдээ энэ дээр тодорхой шийдвэр гарах шаардлагатай байгаа.

Хүн сургах тухай асуудал дээр С.Дэмбэрэл гишүүн олон санал тавьсан л даа. Байнга мейлээр санал ирж байдаг юм. Парламентын ажлын албадын ажилтнуудыг сургаж байдаг гээд. Ард нь байгаа мөнгөн дүн бас өндөр хэмжээтэй. Бид үүнийг хийхэд бас л төсвийн асуудалтай тулгардаг нь үнэн. Өөрсдийнхөө боломжийн хүрээнд бид жишээлбэл, олон улсын байгууллагууд, хандивлагч байгууллагууд, бусад орнуудын Тамгын газруудтай хамтран ажиллах чиглэлээр байгуулсан гэрээ, протоколынхоо хүрээнд хүмүүсээ явуулж сургаж байгаа. Гадаадад явуулж сургаж байгаа хүмүүсийн тоо ажлын байраас гадна гадаадад сурсан хүн нь 77 хүн өнгөрсөн жил хамрагдсан байгаа юм. Тэр дундаа Баялгийн орлогыг ажиглах хүрээлэн, Бүгд Найрамдахчуудын Улсын хүрээлэн байгаа. Энэ чиглэлээр гэхэд манайд саяхан хүртэл дөрвөн хүн Вашингтонд очоод сургалтад хамрагдаад ирсэн байгаа. Бид аль болохоор туршлага судлах, бас мэргэжил дээшлүүлэх чиглэлээр ажиллая гэсэн бодол, чиглэлтэй явж байгаа.

Гадаа харилцаа Ц.Нарантунгалаг: -Асуултад хариулъя. Олон улсын парламентын холбооноос гадна парламентын бусад ямар байгууллагатай холбоотой вэ гэж байна. Монгол Улсын Их Хурал-Ази, номхон далайн парламентын холбоо, Азийн парламентын Ассамблейтай холбоотой албан ёсны гишүүн нь холбоотой ажилладаг. Тэндээс зохион байгуулж байгаа хурал, семинарт манай Их Хурлын гишүүд оролцдог.

Та хоёр талын бүлгүүд ажилладаггүй гэж байна. Хоёр талын бүлгүүд ажилладаг. Улсын Их Хуралд өнөөдөр нийтдээ 60-аад парламентын бүлэг байгаа. Таны ахалж байгаа Монгол-Латвийн парламентын бүлэг бол үйл ажиллагаа явуулдаггүй. Түүнийг би мэдэж байна. Яагаад үйл ажиллагаа явуулдаггүй вэ гэхээр парламентын бүлгүүд идэвхтэй харилцаж ажиллах үндсэн суурь нь тухайн хоёр улсын харилцаа нь эхлээд идэвхтэй байх шаардлагатай байдаг юм. Та түүнийг мэдэж байгаа. Монгол-Хятад, Монгол-Орос, Монгол-Япон, Монгол-Америк, Монгол-Солонгос гээд л явж байна. Монгол Улсын нөгөө улстай харилцаж байгаа харилцаа идэвхтэй байхад тэр дотор байгаа бүлэг маш идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг. Манай хэлтэс ерөнхийдөө орон тоо нь 9, гэхдээ одоогоор ажиллаж байгаа нь 7 хүн. Бид нар, Их Хурлын гадаад харилцаа гэдэг бол миний ойлгож байгаагаар төрийн гадаад бодлогоор дамжиж хэрэгжиж байгаа том институц, том харилцаа гэж ойлгодог. Маш идэвхтэй, ер нь сайн ажилладаг. Зогсоо зайгүй, бүх нийтийн амралтын өдрөөр ч ажилладаг, хагас бүтэн сайнгүй ч ажиллаж байдаг.

Тамгын газрын гадаад харилцаандаа бид анхаардаг. Яагаад гэхээр угаасаа манай хэлтсийн эрхэлж байгаа асуудал бол Их Хурлын гадаад харилцаа, дараа нь Монголын парламентын бүлгэм, таны хэлсэн хоёр талын бүлгүүд байдаг. Дараа нь Тамгын газар гээд байдаг. Тамгын газрынхаа зөвхөн харилцаа гэхгүй, хамтын ажиллагаа, одоо жишээлбэл, Койка-гийн энэ хэрэгжүүлж байгаа цахим төсөл, бусад байгууллагуудтай хэрэгжүүлж байгаа сургалт бүх юманд манайх оролцож ажилладаг. Койка, Жайка, Монгол Улсад байгаа бүх олон улсын байгууллагууд, бүх Элчин сайдын яамд, Дипломат төлөөлөгчийн газар, эдгээртэй холбоотой ажилладаг.

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэл: -Нэгдүгээрт, Их Хурлын Тамгын газрын үйл ажиллагааг улам сайжруулахад хэрэгтэй хамгийн гол түлхүүр хүчин зүйл нь хүмүүс. Тийм учраас ажилтнуудынхаа цалинг нэмэх, ажилтнуудаа гадаадад сургах чиглэлээр иж бүрэн санал боловсруулж Даргын зөвлөлөөр хэлэлцүүлэх энэ асуудлыг Байнгын хорооны энэ хуралд тэмдэглээсэй гэж хүсэж байна.

Хоёрдугаарт, Их Хурлын Тамгын газрын судалгааны ажлын үр өгөөж сайн байдаг. Хүн ямар юм шаардана, яаж ийж байгаад л нэг юм өгчихдөг. Гэхдээ энэ судалгаа, шинжилгээнийхээ ажлыг Тамгын газар бэхжүүлэх шаардлагатай, дэмжих шаардлагатай байна.

Гуравдугаарт, Их Хурлын олон нийттэй харилцах ажил. Би тухайн үедээ Даргын зөвлөл дээр санал гаргаад тэгээд нэг төлөвлөгөө боловсруулсан. Олон нийтийн ажил маань зөвхөн Их Хурлын гишүүдийг телевизээр гаргахдаа биш. Их Хурал гэдэг институц 76 мангар гэж нэрлэгддэг институц хувь хүнийх нь мангар, ухаантай нь чухал биш, энэ институц юу хийдэг юм бэ, яаж ажилладаг юм бэ гэдэг процесс дунд нь харуулж байдаг тийм сонирхолтой интерактив тийм нэвтрүүлгүүд гаргавал зүгээр байх гэсэн ийм саналтай байна.

Дөрөвдүгээрт, Их Хурлын гадаад харилцааг ингэж ойлгож болохгүй. Миний бодож байгаагаар Их Хурлын Гадаад харилцааны хэлтсийн ажлын 100 хувь гэж бодоход, цагийн 50 хувь нь Тамгын газартаа зориулах ёстой. Үүнийг Болдбаатар анхаарах ёстой. Энэ Тамгын газрын гадаад харилцаа сайн байж, бүхэлдээ Улсын Их Хурлын гадаад харилцаа сайн байх. IPView, Ази, номхон далай гэж хэлж байна. Би тодорхой жишээ ярья. GOPAC / Global Organization of Parliamentarians Against Corruption/  гээд Энхболд мэдэж байгаа, тийм ээ. Энэ ингээд л ерөнхийдөө унтарч байна. Бид хэд нэг удаа хуралд явсан. Үүнийг жишээлбэл, Их Хурлын гадаад харилцаа аваад явах ёстой шүү дээ. Байнга харьцдаг, мэдээлдэг.

Дээр нь, Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сангийн Word parliamentarians network гэсэн ийм сүлжээ байгаа. Энэ сүлжээтэй яаж идэвхтэй ажилладаг юм бэ? Ганц нэг гишүүн тэнд ажиллаад нэмэргүй л дээ. Дээр нь би бүр өөрөө хоёр жилийн өмнө санаачлаад тэгээд хаясан. Тэр нь юу вэ гэхээр, Globe International  гээд. Бас л дутахгүй 100-н хэдэн парламентын орнууд байнга хуралдаж байдаг, тодорхой бүтээгдэхүүн гаргадаг ийм олон улсын байгууллага байна шүү дээ. Ийм чиглэлээс нь цаашдаа анхаарах хэрэгтэй. Түүнээс биш, байгаа шүү дээ гэж над уруу хэлэх шаардлага байхгүй. Гадаад харилцааны ажлаа сайжруул, гол цагийнхаа 50 хувийг Тамгын газарт зориул, олон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, хүмүүсээ сургах, гадаад хүчин зүйлийг сайн ашиглах талаас нь маш их анхаараасай гэж бодож байна.

Хяналт шалгалтын ажлын хүмүүсийг би маш сайн мэднэ. Олон удаа хүмүүстэй нь хамт хяналт шалгалт хийсэн. Сайн ажилладаг. Хяналт шалгалтын хүмүүсийг харин одоо шинэ залуу хүмүүс дутагдах шинжтэй болсон байна шүү. Хяналт шалгалтын хэлтэст туршлагатай мундаг хүмүүс байна. Тэр хүмүүс чинь цагийн аясаар жишээлбэл, тэтгэвэр гээд яваад өгөхөд ард нь байх, тэр рүү орох залуучууд хэрэгтэй болно. Тэр хүмүүсийн цалин нь ямар байх юм бэ. Тэгэхээр энэ мундаг аналистуудыг авлаа гэхэд цалин бас саад болно шүү дээ. Цалинг нь төрийн ерөнхий жишигт явдаг юм гэхэд, хүмүүсийг ажиллуулдаг өөр нэг хөшүүрэг нь гадаад руу их явуулах, сайн сургах л байгаа шүү дээ. Энэ талаас нь онцгой анхаармаар байна. Ингээд дахиад хэлье. Тамгын газрынхаа үйл ажиллагаанд би сэтгэл хангалуун байдаг, хамтарч их ажилладаг. Цаашдын амжилт хүсье.

Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга А.Бакей: -Баярлалаа. Ерөнхийдөө Улсын Их Хурлын Тамгын газрын үйл ажиллагааны талаар манай Улсын Их Хурлын гишүүд эерэг дүгнэлттэй байна. Гэхдээ зайлшгүй анхаарах ёстой асуудлуудыг асуулт тавих, санал хэлэх явцдаа хэллээ. Үүнийг би заримыг нь тодруулж хэлэх нь зүйтэй гэж бодож байгаа.