Улсын Их Хурлын чуулганы 2015оны намрын ээлжит чуулганы 2015 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуралдааны тэмдэглэлээс хүргэж байна.

Хүний хөгжил сангийн 2015 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн Хүний хөгжил сангаас Монгол Улсын иргэнд 2015 онд хүртээх хишиг, хувийн хэмжээг тогтоох тухай, Засгийн газрын үнэт цаас гаргахыг зөвшөөрөх тухай УИХ-ын тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэх үеэр

Тогтоолын төслүүдийн талаар Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат танилцуулав.

Хүний хөгжил сангийн 2015 оны төсвийн тодотголд 0-18 насны Монгол Улсын иргэн бүрд сар бүр олгодог 20 мянган төгрөгт зарцуулагдах хөрөнгийг 94,915.0 сая төгрөгөөр бууруулан нийгмийн халамж болон зарим нийгмийн шинжтэй хөтөлбөрүүдийг зорилтот бүлэгт чиглүүлэхээр тусгажээ. Үүнтэй холбогдуулан Хүний хөгжил сангаас Монгол Улсын иргэнд 2015 онд хүртээх хишиг, хувийн хэмжээг тогтоох тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг шинэчлэн боловсруулж, зорилтот бүлэгт хамрагдах иргэдийн жагсаалтыг холбогдох тооцоо, судалгаанд үндэслэн тогтоох эрхийг Засгийн газарт олгохоор тусгасан хэмээн Сангийн сайд танилцуулав.

Мөн Эдийн засгийн гадаад, дотоод нөхцөл байдлаас үүдэн Хүний хөгжил сангийн төсвийн орлого буюу ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн 70 хувиар ордог орлого 2013 оноос буурч 2015 онд сангийн нийт орлого 338.8 тэрбум төгрөг болохоор байгаагаас тус санд үүссэн өр, төлбөрүүдийг 2014, 2015 онд дахин санхүүжүүлэх шаардлага үүсчээ. Тухайлбал зөвхөн 2015 онд Хүний хөгжил сангаас Засгийн газрын бондын төлбөр 404.9 тэрбум төгрөг, хүүгийн төлбөр 79.3 тэрбум төгрөгийг бэлэн мөнгөөр төлөхөөр байгаа нь тус сангийн төсөвт дарамт үзүүлэхэд хүрчээ. Тиймээс Төсвийн тухай хууль болон Хүний хөгжил сангийн тухай хуулийн дагуу Засгийн газрын бонд гаргах замаар санхүүжилтийн эх үүсвэр төвлөрүүлэн Хүний хөгжил санд өмнөх онуудад авсан өр, төлбөрийг гэрээний хугацаанд нь барагдуулж, сангийн цаашдын хэвийн үйл ажиллагааг хангах боломж бүрдэнэ гэж Засгийн газар тооцон Засгийн газрын үнэт цаас гаргахыг зөвшөөрөх тухай тогтоолын төслийг боловсруулсан гэж Сангийн сайд танилцуулав.

УИХ-ын гишүүд, иргэдийн амьжиргааны түвшинг хэрхэн тодорхойлсон, сар бүр 20 мянган төгрөг авч байсан хүүхдийн тоо хэдээр буурч байгааг, хэрэв амьжиргааны түвшинг буруу тодорхойлон хүүхдийн мөнгө авах эрхийг нь хассан байвал хэрхэн шийдэх талаар тодруулж байлаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл: Нэгдүгээрт, нөөцийн баялаг ихтэй улс орнууд баялгийн хараал тусахаас сэргийлээд, олон арга хэрэглэдэг. Түүний нэг нь баялгийн шударга хувиарлалтын механзимыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Хүний хөгжил сан мэт сангууд байгуулдаг, тухайн үед Америкийн нэгдсэн улсын, Аляск мужын туршлагаар энэ хуулийг анх баталж байсан. Үүнийг хүүхдэд оруулах маш сайн  үр ашигтай хөрөнгө оруулалт гэж үзэж баталж, нийгэмд ерөнхийдөө нэг хэсэг нь дэмжиж, нөгөө нь эсэргүүцсээр байгаа. Эцэст нь ямар ч хөрөнгө оруулалт биш, хүүхдийг биологийн амьтан шиг үзэж, тэжээвэр сэтгэхүй рүү оруулдаг нэг төрлийн тэтгэлэг болж хувирсан, одоо үүнийг өөрчлөх гэж зорилтот бүлэгт нь олгох шилжүүлэг гэж оруулж ирлээ гэж ойлгож байна.

Нэгэнт оруулж ирж байгаа бол хуулийг конценц талаас нь өөрчлөөд оруулж ирж болоогүй юу тухайлбал “Хишиг” гэж хууль эрх зүйн тодорхойлолт нь юу бэ?

Хоёрдугаарт, Ж.Батзандан гишүүн “насны хязгаарын тухай” асуулаа, Монгол улс эдийн засгийн ангилалаар хүн амын идэвхтэй хэсэг гэдэгт 15- 60 нас гэж байгаа. /1.2 сая гаруй хүн ам/ Нэг сая орчим хүүхдийн хэдэн хувь нь 15 хүртэлхи настай байгаа бэ, 15-18 насны ангилалын хооронд ямар ялгаа гарч байгаа тухай тооцоо байна уу?

Гуравдугаарт, нэгэнт Хүний хөгжлийн сан гэж нэрлэгдэж байгаа хүүхдийн мөнгийг хөрөнгө оруулалт гэж эхнээсээ баталсан, тэгэхээр сангийн тодорхойлолт нь юу бэ?

Хөрөнгийн бирж болон санхүүгийн бусад зах зээл дээр эргэлдэж, хуримтлалаа нэмэгдүүлсээр байдаг тэр сангийн тухай ойлголт юм уу, эсвэл мөнгийг тэгштгэн хувиарладаг хишиг юм уу, ер нь нэг хааны хишгийн сан юм шиг.  Тэгэхээр хууль эрх зүйн байдлаас нь бодож, хуулиндаа энэ ойлголтыг оруулах, эсвэл хуулийг хэлэлцэх явцдаа хийж болох уу?

Сүүлийн үед сонсогдож эхэлсэн иргэдийг амьжиргааны түвшингээр нь “хүн амыг хорин бүлэгт хуваасан” гэдгийг тодруулж өгч болох уу, миний мэдэж байгаагаар Үндэсний статистикын газар хүн амыг хэрэглээгээр нь 20, 20 хувь болгож, 5 бүлэгт хуваан, 5 бүлгийн эхний 3 нийлээд 38.3 хувь байгаа, ядуурлын түвшин 29.7 хувь, эмзэг хэсэг 38 хувь, олон хүүхдүүдтэй эхчүүд нэмэгдээд 40 орчим хувь болж байна. Тэгэхээр энэ ангилал яагаад хэрэглэгдээгүй юм бэ, ямар учраас 20 бүлэг болгов, accurate буюу үнэн зөв баталгааг хэн хариуцах бэ?

Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат: Хүний хөгжил сангийн хувьд эхнээсээ хуримтлалын сан биш хувь хишиг хүртээх сан хэлбэрээр явсан. Тийм учраас Монгол Улсын ерөнхийлөгчтэй хамтран хуулийн төсөл өргөн барьсан, хэрвээ энэ хуулийн төсөл батлагдбал, хүний хөгжил сангийн үйл ажиллагаа зогсож, эндээс санхүүжиж байгаа зардал нь төсөв руу оруулаад явна. Цаашид “Өв сангинй тухай хууль“-ийг  хуримтлалын сан хэлбэрээр авч явах бололцоо бүрдэх болно. Таны хэлж байгаагаар жинхэнэ хуримтлал хэлбэрээр ирээдүйн хөрөнгө оруулалт руу зарцуулалт хийж, зохион байгуулан явах учраас өнөөдөр ямар нэгэн байдлаар энэ хуулийн концвецыг өөрчлөх зорилго агуулаагүй.

Яагаад гэвэл өөрчилсөн хуулийн төсөл өргөн баригдсан байгаа. Энэ удаа зөвхөн “хувь хишиг хүртээх” гэдэг хэлбэрээр нь гэхдээ үүнийг төсвийн орлоготой уялдуулан, зорилтот бүлэг рүү  чиглүүлэх байдлаар шийдсэн байгаа юм. Тэгээд С.Дэмбэрэл гишүүн таны ч санал, Л.Энх-Амгалан гишүүн та бүхний хэлж байгаа, ер нь олон жилийн нөөцөөр нөхөгддөг, сангуудаасаа хуримтлалын сан бий болгож, тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийж, цаашид явах ёстой энэ концвецыг зайлшгүй хийх ажил, арга хэмжээ байгаа.

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгаалалын яам, стратеги бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Х.Мөнхзул: Ер нь статистикийн аргачлалаар хүн амыг 5 бүлгээр 20, 20 хувиар авч үздэг, энэ хувааж байгаа статистикаас гаргадаг аргачлал нь түүвэр судалгаан дээр үндэслэж, 16 мянган Монгол Улсын Өрхийн нийгэм эдийн засгийн судалгаа, дээрэс нь 7 хоног бүрийн өрхийн нийгэм эдийн засгийн орлогын судалгаанууд дээр үндэслэн, Монгол Улсын өрхүүдийн дундаж амьжиргаа ямар байгааг, 5 бүлгээр харуулдаг аргачлал юм. Жишээ нь, нэг сая төгрөгийн орлоготой өрхийг дундаж хэрэглээтэй өрх гэж үзэхэд, энэ өрхийн цаана байгаа өрхүүд хаана, хаана байршиж байгаа нь мэдэгдэхгүй, өөрөөр хэлбэл ерөнхий дүр зураг, ядуурлын дүр зургийг харах статистик аргачлалын бүлэг байдаг. Бидний ярьж байгаа 20 бүлэг гэдэг нь бид тухайн өрх дээр зочлоод өрхийн датаг бүрдүүлж авч, орлогын үзүүлэлтийг авалгүй, зарлага, хэрэглээ тал руу, цуглуулж, эдгээр өрхүүдийг эрэмбэлж байгаа асуудал юм. Энэ арга нь олон улсын түвшинд бага орлого, бага амьжиргаатай өрхийг тодорхойлоход түлхүү ашигладаг. Өөрөөр хэлбэл энэ аргачлалаар амьжиргаа багатай өрхүүдийг олж илрүүлдэг. Бидний нарийвчлан хувааж авч байгаа 5 дахь бүлгийн 1, 2 дахь бүлгийн айл хаана оршин сууж байгаа тухай мэдээлэл нь бид нарт байгаа болохоор, үүнийг халамжийн болон нийгмийн халамжийн хөтөлбөрүүдэд ашигтай хүргэх,  харин дундажаас дээш орлоготой өрхүүдийн энэ аргачлал дээр тодорхой хэмжээний алдаа заадаг. Ийм учраас энэ аргачлалыг хэрэглэж байгаа тохиолдолд давхар өргөдөл гомдлын асуудалыг хэрэгжүүлж явах нь зүйтэй юм гэсэн байдлаар ашиглах тооцоолол байгаа.

Улсын Их хурлын дарга З.Энхболд: С.Дэмбэрэл гишүүн тодруулъя.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэл: Х.Мөнхзулын хэлж байгааг ойлголоо, цаашид хэр зэрэг удаан суурь болж чадах уу гэдэг талаасаа эргэлзээтэй л юм байна. Өөрөөр хэлбэл статистикийн түүвэр судалгааны арга олон жилийн дундажаар, нилээн гайгүй болсон. Түүнийг нарийвчлсан, тухайлбал, энэ 2-ыг нэгтгээд цаашид Монгол улсын өрхийн амьжиргааны түвшинг тодорхойлох, илүү нарийвчлалтай тодорхойлох энэ талаасаа зөв үү, өөрөөр хэлбэл ядуурал 29,3 байгаа, надад яг тэр судалгаагаар ядуурлын түвшин ойролцоогоор хэд байгааг хэлж өгнө үү, шууд тодорхойлж болмоор юм шүү дээ.

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгаалалын яам, стратеги бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Х.Мөнхзул: Энэ орлогыг орлуулан тооцох аргачлалаар ядуурлын түвшинг гаргахгүй, өөрөөр хэлбэл ядуурлыг тооцдог, Үндэсний статистикийн аргачлал өөр юм. Өөрөөр хэлбэл түүвэр судалгаан дээр үндэслэгддэг. Бидний тооцсон, Үндэсний статистикийн ядуурлын түвшин 29,4 хувьтай амьдарч, үүний цаана мөнгөн дүнгийн шугам байж байгаа, энэ шугамыг 82 хувийн өрхийн аль нэгээр татахад барагцаагаар л татах боломжтой, жишээ нь 5-8 дугаар бүлэг хүртэл өрхүүдийн 29.4 хувь нь доош өрхүүдэд орж, мөн тухайн өрхүүд, хаана хаана байршиж байна гэдгийг мэдэж байгаагаараа давуу учраас, үүнийг халамжийн хөтөлбөрт хэрэгжих хамрагдах боломжтой.

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлийн ажлын алба