2014 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдрийн Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2015 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх, Эдийн засгийн байнгын хорооны ажлын хэсгийн хуралдааны тэмдэглэлээс хүргэж байна:

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэл: УИХ-ын гишүүдээс янз бүрийн санал бодол хэлж байна, хэд хэдэн асуулт бөгөөд санал байна. Сангийн дэд сайд С.Пүрэвээс  асууя: Засгийн газар, дотоод бонд /үнэт цаас/ гаргах гэж байна уу?  Санхүүгийн зохицуулах хороо үүнийг мэдэж байгаа юу ? Хөрөнгийн биржийг идэвхжүүлэх зорилготой гаргаж байгаа юу? Энэ талаар гишүүдэд мэдээлэл өгнө үү?

Сангийн дэд сайд С.Пүрэв: Бид нарын эрхийн хүрээнд,  энэ жилдээ гаргах дотоод бонд 1.4 их наядын эрхтэй байгаа. Оны сүүлээр бид 1.0 их наядаас илүүг гаргаж чадахгүй байхаа,тэр хавьцаа төлөвлөж байна. Бид нар байнга бондоо анзаарч байдаг. Санхүүгийн зохицуулах хороо үүнийг мэдэж байгаа.

Г.Баярсайхан: Саяхан засгийн газрын үнэт цаасыг хөрөнгийн биржээр арилжаалах журам гаргасан. Өмнө нь, “хөрөнгийн биржээр арилжих журам”-ыг байнга гаргахыг санал болгож байсан. Одоо бол банкууд “бутлок” болчихсон байна. Өөрийн эрхгүй хөрөнгийн бирж рүү орж байна. Гадны хөрөнгө оруулалтын сангууд авья гэдэг, гэхдээ банкаар дамжуулахгүй ээ, шууд авахыг хүсдэг. Одоо бол зөв алхам руу шилжээд байгааг ойлгож байна. Хөрөнгө оруулалтын сангийн хуулийн дагуу одоо хөрөнгө оруулалтын менежментийн 2 компани зөвшөөрөл авсан байгаа, мөн хөрөнгө оруулалтын сан байгуулах зөвшөөрлийг, хоёр газар авчихаад байж байна. Сая МИК ХХК-ны / Монголын ипотекийн корпорац /  328.5 тэрбумын  үнэт цаас гаргах үйл ажиллагааг /8 хувийн зээл/-ээр шийдсэн.

Худалдаа хөгжлийн банк, Голомт банкуудад кастон банкны үйлчилгээг явуулах зөвшөөрөл авсан. Банкууд, даатгалын зуучлалын үйл ажиллагааны зөвшөөрөл их авч байна. Банк бусууд /400 тэрбумын дүрмийн сантайгаар/ маш ихээр байгуулагдаж байна. Банк бус санхүүгийн байгууллагууд, Худалдаа Хөгжлийн банкаар дамжиж банк хоорондын зах руу орохоор гэрээ хэлцэл хийгдлээ. Энэ чиглэлээр Монголбанктай их хамтарч ажиллаж байна. “Монголын хөрөнгийн бирж”-ын зах зээлийн өнөөгийн байдал нь дараах байдалтай байгаа. Монголын хөрөнгийн бирж /МХБ/ Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй /ЛХБ/ дахин гэрээгээ сунгасан байгаа.  Манай талаас хамгийн гол нь Монголын хөрөнгийн зах зээлд бүтээгдэхүүн нийлүүлэх үлдлээ. Хувьцаат компаниудад /идэвхгүй болсон/ хяналт, шалгалт хийгдэж байгаа. Хувьчлалын үед байсан 400 компаниудаас 200 компанийн арилжааг зогсоосон байгаа. Тэрнээс 100 гаруй идэвхтэй компани үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Хамгийн гол нь төрийн өмчит компаниудыг задлахгүй байна.  Нийт төлбөр тооцооны төвд дээр хадгалагдаж байгаа, хувьцааны 85 хувь нь төрийн өмчийн хувьцаа байна. Ерөөсөө үүнийг л хийх  ёстой. Компаниудыг,  хөрөнгийн бирж дээр гараад ирээчээ гэхээр “Лондонгийн хөрөнгийн бирж”-ын шаардлага жаахан хатуу байдаг.

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэл: Сая УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар “exchange control” тавь гэлээ. Түрүүн та нар,  хэрэв төв банкны хуулиар заагдсан 3 зүйл  болох бие даасан, хараат бус байдал/ капиталын контрол /exchange control/ тавьбал, танай төв банкны бие даасан байдал /аль нэг 3 зүйл / алдагдана. Эсвэл ханш маань өөр дэглэм рүү орно гэсэн үг. Энэ бол аргагүйдсэн  байдлаар хэлж байгаа юм. Хуулиар тийм боломж байхгүй. Хууль чинь сайндаа биш, дутуу учраас тийм боломж байхгүй. Тийм учраас хууль зүйн талаас нь / Мөнгөний бодлогын аспектууд / дараагийн долоо хоногт, танай хэлтэс энэ талаас нь бэлдэж, ирээрэй. Нэг ийм санал байна. Сая УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан гишүүүн , Ч.Хүрэлбаатар гишүүн, М.Зоригт гишүүн “үнэ тогтворжуулах” хөтөлбөрийн талаар асуулаа. Миний бодлоор танайх аажмаар холдож байна.  “Оwner ship”-ээ засгийн газарт үлдээгээд, танайх өөрөө гараад явж байгаа ийм бодлого 2015 онд хэрэгжих нь гэж ойлгож болох уу?  Гэтэл энэ бол хувиа бодсон үйлдэл. Засаг танайтай, танайгүй үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлээд эхлэхэд, 2013 оны туршлагаас харахад  нийтэд нь хангах биш, орчныг нь сайжруулж өгөх хэрэгтэй байсан. Нэг өгүүлбэр нэг үг мөртлөө, цаана нь бодлогын чиглэлүүд байдаг. Үүнийг Улсын Их Хурлын гишүүд асууна. Улсын Их Хурал дээр илүү их асууна.  Бидний хэсэг нөхөд ярилцаж, байгаад / А.Бакей, Н.Золжаргал/ инфиляцийг ониллоо,  2013 оноос хойш үзэхэд дунд хугацаа өнгөрсөн байна. /Тэр үед дунд хугацаа гэж ярьж байсан. Ирээдүй цагаар бас дунд хугацаа гэж ярина./ Дунд хугацааны бодлогоо 7-8 хувьд байлгахад, оны сүүлд10 % болох юм байна гэж урьдчилж харсан. Тэгэхээр инфиляцийг онилох бодлого маань эцсийн дүндээ УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатарын хэлсэнчилэн валютын ханшаар тодорхойлогдох гэж байна. УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар чөлөөтэй 50 гэсэн байгаа. Нөгөө талдаа ашигтай.  Танайх, хуулиар ганцхан зарчим оруулаад ирсэн байна. Энэ яг 2015 онд ажиллах уу, үгүй юу гэдэг асуудал байгаа. /инфляцыг 1 оронтой тоонд барих/ Хэрэглээний үнийн индексийг  улсын дундаж сагсаар үзэж байна. Гэтэл Баян-Өлгий аймагт өөр байна. Монгол банкны ерөнхийлөгч Н.Золжаргалд хэлсэн: “Төв банкны салбарууд руу, судалгааны залуучуудаа явуулаад, аймаг бүрийн нийлүүлэлтийн гаралтай инфиляц  ямар байна судлаад үзээч гэж”. Бодит амьдрал дээр Баян-өлгий, Увс аймаг инфиляцийн /хүнсний, бензин/ үнийн эффектүүд өөр өөр байна. Ийм өөр байхад үнийн тогтвортой байдлыг хангах төв банкны үндсэн зорилтоо “CPI”-н дундажаар хэрэгжүүлэх гээд оролдоод байгаа нь өөрөө инфиляцийг бүс нутгийн хэмжээнд  өөр хүчин зүйлүүдтэй болгож байна. Та нар бол 40 байсаныг 5 болгосон гэж бичиж байгаа. Энэ чинь аймгуудаар өөр байна.Тийм учраас энэ талаас нь арай  бүтээлч, бодит амьдралтай хандаарай гэсэн зүйлийг Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Золжаргалд хэлсэн. Үүнийг бид нар ярилцаж, байгаад гаргаад ирсэн. Энэ бол их бодитой зүйл шүү. Танай салбарын хүмүүсийг ажилтай болгоод , залуучууд бодит амьдрал дээр гараад тиймэрхүү зүйл хийчүүл их өөр шүү. Одоо энэ мөнгөний бодлого  гаргахад ч, цаашид  ч, хэлж байгаа юм. Энэ их зөв  үр дүнд хүрнэ шүү. Одоо бол аймгуудаар статистик гаргаж байгаа. Нийлүүлэлтийн гаралтай инфиляц, хүнсний гаралтай инфиляц, бензины үнийн нөлөөлөл, оюутаны төлбөр зэргийг судлахаас гадна, Д.Чимэддагва гээд эдийн засагч залуу, тэдний \макро эдийн засагч\  багийнханы хийсэн инфиляцийн судалгаа гээд 2014 оны зузаан ном байгаа. Үүнд: төрөөс үнийг тогтворжуулах боломжтой бүтээгдэхүүнүүдэд судалгаа хийж, 18 бүтээгдэхүүн жагсаасан байгаа. Энэ судалгааны ном танай мөнгөний бодлогын үндсэн зорилтыг хангахад, нилээн сайн материал болно гэж бодож байна.  Танилцаж үзээд үнэлэлт, дүгнэлтээ дараагийн долоо хоногт өгчихөөрэй. н.Дэлгэрсайханд тусгайлан хэлья. Цэнхэр номны 34-р хуудасанд одоо байгаа хууль дээрээ хоёр өгүүлбэр нэмээд, Улсын Их Хурлаар батлуулана гэж байхгүй шүү! Зүгээр л практик талаас нь бодоод, яаж энэ 2015 оны үндсэн зорилтыг хангахад, таны бодлого бол туслах, хоёрдогч арга хэрэгсэл болдгын хувьд эерэг эффект үзүүлэх арга хэрэгслээ сайн бодож, хүмүүсээ ажилуулж, дараагийн долоо хоногт их тодорхой юм ярих хэрэгтэй байна. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатрын яриад байгаа капиталын контрол /exchange control/ байх уу, үгүй юу ? Эсвэл өөр бусад, та нарын хэлж байгаагаар чөлөөтэй тавихад, риск нь ямар байх, энэ мэт бүх зүйлийг УИХ-ын гишүүд, бид нар мэдмээр байна. Энэ талаасаа та нар сайн бэлдэж, ирээрэй. Бид  бол УИХ-ын  гишүүд. Гэхдээ энд бол бид нар бүтээлч уур амьсгалаар, мөнгөний бодлогыг, төсвийн бодлоготой нь уялдуулаад, сайн хууль батлья гэсэн чин эрмэлзэл бидэнд байна. Бүх гишүүдийн ярьж байгаа зөв. Бид нар үнэхээр хариуцлагагүй байна. Энгийнээр хэлэхэд бичсэн зүйлүүд чинь мухар, ерөнхий  байна. Тийм учраас нэг тас хийсэн зүйлүүдийг бүрдүүлээд ирэхэд ,Улсын Их Хурлын тогтоол, мөн мөнгөний бодлогын чиглэл чинь сайжирна. Энэ зүйлсийг гаргаж, Улсын Их хурал дээр тайлбарлах үүрэгтэйгээр, бид нар өнөөдөр энд сууж байна.