2014 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааны тэмдэглэлээс:

Төсөв дагаж өргөн баригдсан хуулиуд, төсвийн тухай хуульд  нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай. Бүсчилсэн хөгжлийн удирдлага зохицуулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Боловсролын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай, Цагдаагийн албаны тухай хуулийг  дагаж мөрдөх журамын тухай хуулийн зарим зүйлийг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулиудын төсөл болон Монгол улсын 2015 оны төсвийн тухай хууль батлагдсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай, Хүний хөгжил сангаас Монгол улсын иргэнд 2015 онд хүртээх хишиг хувийн хэмжээг тогтоох тухай УИХ тогтоолын төсөл хэлэлцэх эсэх үеэр

С.Дэмбэрэл:. Энэ хуультай холбогдуулаад хэд хэдэн асуулт байна.

Нэгдүгээрт: Төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийн талаар Ц.Даваасүрэн даргаас асууя. Төсвийн байнгын хороо 19 гишүүнтэй. Бодвол, төсвөө хэлэлцээд олонхын саналаар шийдсэн юм  шиг байна. Энэ нэг концепц оруулж иржээ. Энэ Концепцийг тал талаас нь ярилцаж байж буцааж байгаа юу? Өөрөөр хэлбэл, энэ 76 хүнээр хэлэлцүүлэх шаардлагагүй гэж үзэж байгаа юм уу? Миний бодлоор концепцыг маш сайн ойлгоод, тал бүрээс нь ярилцсан зүйл протокол дээр чинь харагдахгүй байна. Тийм учраас тодруулж асууж байна.

Хоёрдугаарт: Боловсролын тухай хуулийн талаар УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөр сайдаас нэг асуулт  асуумаар байна. Боловсролын хуульд бас нэг концепц оруулж ирсэн. Үндсэн хуульд заасан “суурь боловсролыг үнэ төлбөргүй олгоно” гэсэн заалт бий. Гэхдээ төрийн болон хувийн гэж ялгаагүй байгаа. Үүнийг сургалтын төлбөртэй боловсролын асуудлын сургалтын  төлбөрийг багасгах, ихэсгэхгүй байх хөшүүрэг  болгож ашиглах гэсэн  концепц чинь хэр зэрэг зөв юм бэ?

Гуравдугаарт: Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягаас асууя. Бүсчилсэн хөгжил гэдэг нэг  инээдтэй юм байна. Монгол улс чинь бүсчилэн хөгжих гээд чадахгүй яваад байгаа. Хэдхэн орон тоо болон нэг жаахан төсөвтэй. Үүнийг хасах гэхээсээ илүү, энэ Засгийн газар /аймгууд, ялангуяа Улаанбаатар хот маань эдийн засгийн 50% /хувь/-ийг бүрдүүлж байгаа/ энэ данхар бүтцийг багасагах явдал нь энэ төсөвт хамгийн их чухал ач холбогдолтой. 2015 оны чинь байдал хэцүүднэ шүү. 2015 оны орлого чинь хүрэлцэхгүй, яагаад гэвэл орлогын чинь бүрдэлт хангагдаж чадахгүй. Зарлага дээр чинь, төв төсвийн хэцүү байдлын мэдрэмж тодорхой хэмжээгээр урсгал зардал дээр чинь тусах учиртай. Хөрөнгө оруулалт дээр чинь энэ байхгүй байгаа. Гэхдээ энэ чинь орон нутаг дээр адилхан мэдрэгдэх ёстой. Хариуцлага нь мэдрэгдэх ёстой. Хэмнэлтийг хийнэ гэсэн горим мэдрэгдэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, ийм тэнцүү харьцаа, иймэрхүү нэвчсэн харьцаа явахгүй байгаа тохиодолд зүгээр нэг бүсчилсэн хөгжлийг хасаад ямар ч нэмэргүй. Харин ч эсрэгээрээ бүсчилсэн хөгжлийг хангахад, орон нутгийн хөгжлийн бие даасан байдал гэсэн утгаар нь, энэ талаас нь оруулж ирэх ёстой байсан юм биш үү !

Дөрөвдүгээрт: Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай 4-р хуулин дээр Я.Санжмятав сайдаасасуулт байна. Энэ хүүхдүүдэд ажилчин, барилгачин больё гэснийх нь  төлөө /Л.Гантөмөр сайдын нэвтрүүлэх гээд байгаа тэтгэлэгийн хэлбэрээс хөшүүргийн хэлбэр лүү оруулах/ ямар юм энд тусгагдсан юм бэ?

Тавдугаарт: Сангийн яамнаас асууя. Цагдаагийн албаны тухай 5-р хууль дээр, бэлэн мөнгөөр өгч байхад юу нь болохгүй байсан юм бэ? Яагаад өөрчлөв? Хувь хүнд нь, цагдаад нь өгч байсан бэлэн мөнгө юу нь болохгүй байна вэ? Яагаад ингэж оруулж ирсэн юм бэ ?

Зурдугаарт: Ц.Даваасүрэн даргаас асууя. Зорилтот хөрөнгө оруулалтын тухай асуумаар байна. Хөрөнгө оруулалт маань бүхлээрээ, бүтнээрээ, түүний дотор бид нарын, УИХ-ын гишүүдийн  “жинтэй хувь нэмэр”-ийн улмаас Монгол улсын хувьд дүүрэн үр ашиггүй байдалд байгаа. Үүнийг бид өмөөрөөд, “Энэ болж байна.” Гэж зүтгээд, үүнийгээ хамгаалахын тулд “орон нутагт ачаалал үүрүүллээ, өөрөөсөө ажил зугтаалгалаа” гэсэн аргумент хэлээд сууж байх ёстой юм уу? Ерөөсөө хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх тал дээр УИХ юу хийж байгаа юм бэ? Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг яаж дээшлүүлэх талаар, төсвийг яаж хэлэлцэх юм бэ? Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх тал дээр төсвийн байнгын хорооны 19 хүнээс /19-үүлээ байлаа ч/ энэ тал дээр жилийн жилд юм сонссонгүй явж ирлээ. Тийм учраас төсөв, эдийн засгийн байнгын хороо хамтарч хэлэлцдэг шинэ механизм руу орж  болохгүй юу ?

Долдугаарт: Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягаас асууя. Хүний хөгжил сангийн бүх мөнгийг тэр чигээр нь үргэлжлүүлэн өгөх юм байна. Сайн байна. Сайхан байна. Хүүхдүүдэд хайртай юм байна. Гэхдээ, Монгол улсын эдийн засаг хүндрэлтэй байна. Зөвхөн зорилтот бүлгүүддээ л олгож болохгүй юм уу? 50 хувьд нь л өгье. 265 тэрбум төгрөг байвал 130 тэрбумыг нь  өгье л дөө. Ийм байдлаар хийж болохгүй юу?

Ц.Даваасүрэн: С.Дэмбэрэл гишүүний асуултанд хариулья. Эхний асуудал болохоор шинэчлэлийн концепц яригдсан юм биш үү, энэ талаар та нар яагаад ярихгүй буцаасан юм бэ гэж байна. Энэ яригдсан. УИХ-ын гишүүн С.Баярцогт “Энд том реформын шинж чанартай асуудал хөндөгдөж байна. Энэ асуудал хуучин  удирдах санхүүжилтын хурлаар шийдэгдэж байсан асуудал. Бодлогын, энэ реформын шинж чанартай асуудлаа шийдээгүй байж, төсвийн тухай хуулиар  оруулж ирж, ингэж асуудлыг шийдэх боломжгүй зүйл юм” гэж тайлбар хийсэн. УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбат орон нутагт төрийн сангийн дарга, аймгийн засаг дарга гээд санхүүгийн чиглэлээр ажилаж байсан хүнийхээ хувьд мөн ийм саналыг хэлээд байгаа юм. “2003 он хүртэл энэ концепцоор явж байсан. Ингэж санхүүжилтийг өгдөг байсан. Орон нутаг руу шилжүүлдэг, орон нутаг нь сургууль, соёлын төв, цэцэрлэгээ мэддэг. Ямар асуудал үүссэн бэ гэхээр хамгийн том төсөв нь сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн төсөв байдаг. Дарга нар нь тэр мөнгөнөөсөө “цохичихдог” байсан. Тийм асуудал гардаг байсан учраас, /хэмнэлтийн мөнгө төгрөг нь буруу тийшээ зарцуулагддаг байсан учраас/ удирдлага санхүүжилтын хуулинд гарсан өөрчлөлтийг эрүүл мэндийн салбар, боловсролын яамныхан алгаа ташин дэмждэг. Яагаад гэвэл, “бидний хэмнэгдсэн мөнгө бидэнд үлддэг боллоо” гэх ийм зүйлийг ярьдаг. Тийм учраас, ийм шинэчлэлийн асуудлыг бид ярьж байгаад шийдэх ёстой байсан болов уу гэж би бодож байна. Тийм учраас Байнгын хорооны гишүүд реформын асуудлыг “цаг үетэйгээ тохирох ёстой, сайн ярилцах ёстой.” гээд больсон.

Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийн тухайд бол, энд ч ярьвал их зүйл байгаа юм л даа. Ер нь эдийн засгийн байнгын хороогоор яригдана. Эдийн засгийн байнгын хороо санал дүгнэлтээ манайд  ирүүлнэ. Тэр санал дүгнэлтийг нь манай дээр ярина. Төсөв чинь бүх байнгын хороогоор хэлэлцэгддэг. Тэр тусмаа эдийн засгийн байнгын хороон дээр хөрөнгө оруулалтын шинж чанартай асуудлууд яригдаад манайд дүгнэлтээ ирүүлнэ. Тэрний дагуу бид хэлэлцэнэ. Үүнд бид нэг зүйлийг үр ашиг талаас нь анхаарах хэрэгтэй цаг болсон. Ер нь энэ хөрөнгө оруулалтаа яах юм бэ? Өнөөдөр улсын төсвөөс санхүүжээд, дуусаагүй байгаа 500 гаруй обьект болчихоод байна. Цаана нь концессоор хэдийг өгөх вэ гэдгээ ерөөсөө ярихгүй байгаа. Концессоор бас баахан ажил хийлгэсэн. Тэгээд хувийн хэвшлийнхэнээр, “улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ” гээд баахан ажил хийлгэсэн, “концессоор эхлүүллээ” гээд бас баахан ажил эхлүүлчихсэн мөртлөө мөнгийг нь ерөнхийдөө өгөөгүй байгаа. Эд нар чинь банкнаас зээл аваад хийчихсэн. Ялангуяа, концессоор бол, бүгд тийм байгаа. Эхний хагас жилийн тайлан балансаар банкны найдваргүй зээлийн үлдэгдэл яагаад 3 дахин өссөн юм бэ гэдэг чинь үүнтэй л холбоотой шүү дээ. Төсөв цаг хугацааны хувьд их богино боллоо. Тийм учраас УИХ-аас ярих ёстой. Концессоор ямар өр тавьчихаад байгаа юм бэ, улсын төсвөөс ямар өр өгөх хэрэгтэй байгааг, үүнийгээ хувийн хэвшлийн компаниудад өгөх юм уу, өгөхгүй юм уу гэдгийг шийдэх ёстой. Жишээлбэл, орон нутгийн хэмжээнд хувийн хэвшлийн гүйцэтгэл бол өчүүхэн хэсэг нь болно. Энэ нь нийт баригдсан барилгуудын 5 хувьд нь ч хүрэхгүй.  Энэ асуудлыг шийдэх цаг болсон. Үүнийг ярихгүй үлдээж болохгүй гэж бид ярьсан. Цаашдаа бид хөрөнгө оруулалтын 3 жилийн, дунд хугацааны хөтөлбөрөө батладаг, хуулинд байгаа заалтуудаа хэрэгжүүлээд, үр ашгийг нь тооцдог, иргэдээрээ хэлэлцүүлгэ хийлгээд, жагсаалтаа батлаад явдаг болох ёстой. Хууль өөрөө тийм. Харамсалтай нь, өнөөдрийг хүртэл 3 жилийн дунд хугацааны төдлөвлөлтөө хийж чадаагүй байхад, эдийн засгийн яам маань байхгүй болчихлоо. Үр ашигтай байя гэвэл, эхлээд эдийн  засгийн дунд хугацааны төлөвлөлтөө хийдэг болох хэрэгтэй. Үүнийг шийдвэл нэг алхам болж чадна.

Л.Гантөмөр сайд: Суурь боловсролыг үнэ төлбөргүйгээр Монгол хүүхэд бүр эзэмших эрхтэй гэдэг Үндсэн хуулийн заалт зөрчигдөх үү гэсэн ийм асуулт байгаа. Би болоод хууль боловсруулж байгаа хүмүүс зөрчигдөхгүй гэж харж байгаа. Яагаад гэвэл угаасаа төлбөртэй сургуульд сурч байгаа хүүхдүүд үнэ төлбөргүй сурахгүй байгаа. Төлбөр төлж байгаа. Засгийн газар болоод төр  яаж байна гэхээр ямар нэг байдлаар урсгал зардалд дэмжлэг үзүүлж байгаа. Урсгал зардлаас гадна, төрийн өмчид үнэгүй сургуулиудад багш нарын цалин хөлс гээд өөр илүү  урсгал зардал угаасаа  өгч байгаа. Угаасаа нөгөө талд нь зардал нь илүү байгаа. Би бол сургалтын төлбөр асар ихээр нэмэгдэхгүй  байх гэж бодож, хөшүүргэд горьдлого тээж байгаа. Ер нь бол ийм хөшүүргүүдийг хийгээд явах нь зөв гэж бодож байгаа.

Я.Санжмятав сайд: Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцдаг  оюутнуудын тэтгэлгийг хөдөлмөр эрхлэлтийн сан дээр өөрчлөлт оруулахаар болоод байгаа. Ноднин жил төсөв хүрэлцэээ муутай байсан учраас Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас Сум хөгжүүлэх сангийн мөнгийг өгөхөөр заалт орсон. Энэ жилийн яригдаж орж  байгаагаар, МСҮТөвийн суралцагчдын тэтгэлгийг бас энэ сангаас өгье гэсэн заалт оруулахаар  орж ирсэн байгаа. Энэ асуудал манай төсвийн байнгын хороон дээр яригдаад Ц.Даваасүрэн гишүүн хуулийн төслийг Нийгмийн бодлого, боловсрол соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо дээр хэлэлцэж  саналаа гаргах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлт гаргасан байна лээ. Энэ  ч бас зөв байх гэж бодож байгаа. Бид үүн дээр оруулахдаа жил болгон сум хөгжүүлэх сангийн мөнгө гээд тусад нь оруулаад жил болгон  дээл нөхөж байгаа юм шиг, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн тэтгэлгийг эндээс өгье гээд оруулаад байгаа юм л даа. Тэгэхээр энэ юмаа нэгтгээд, энэ 23.1.12 заалтанд “хөдөлмөр эрхлэлтийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд зарцуулна” гэсэн тодорхой заалт оруулчихвал жил болгон өөрчлөгдөөд байхгүй. Тухайлбал ирэх жил 2015 онд сум хөгжүүлэх сан дээр Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр биелэгдсэн гээд  хөрөнгө бол тавигдаагүй байгаа  учраас ингэж өөрчилбөл яасан юм бэ гэсэн саналаа Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд өгсөн байгаа. Олгогдож байгаа мөнгөний хувьд ур чадварыг дээшлүүлэх, чадамжид суурилсан сургалтын хөтөлбөрийг гаргасан. Үүнийхээ хүрээнд аль болох мөнгийг ялгавартай олгох гэхээсээ илүү хөтөлбөрт программыг эзэмшүүлэх чиглэлийн асуудлыг сургуулийн удирдлага, хүүхдүүдтэй хамтран эзэмшүүлээд, ур чадварыг заавал эзэмшсэн хүүхдүүдэд, тухайлбал, хичээлийн цаг, нийт цагийн  гучин 30 хувь нь онолын, 70 хувь дадлагын сургалтууд байгаа учраас, далан хувийг бүрэн эзэмшсэн хүүхдүүдэд тодорхой хэмжээний ур чадварыг эзэмшсэн гэж үзээд кредит цаг, чадамжынх нь хэмжээгээр тэтгэлгийг нь олгож явья гэсэн сайдын хувьд ийм чиглэл болгон, МСҮТ, төрийн болон хувийн  оролцоотой сургуулиудад чиглэл өгөн ажиллаж байгаа.

Сангийн дэд сайд С.Пүрэв: С.Дэмбэрэл гишүүний асуултанд хариулья. Төсөв алдагдалтай  нэмэх байхад сайн уу, муу юу гэж асуусан. Мэдээж хэрэг орлогын төсөөлөл, зардлын тооцоог үндэслэн улсын  төсвийг алдагдалтай, үгүй бол нэмэх байхаар төсөөлж тооцоолдог. Хэрэв орлогын төсөөлөл өөдрөг байгаад зардлаа хямгадаж чадах юм бол төсөв ашигтай гарна. Төсөв ашигтай гарсан хэмжээгээр улсын төсвийн нэмэгдсэн хэмжээгээр хуримтлал бий болох талтай. Энэ бол сайн үзүүлэлт.

Цагдаагийн албаны тухай нөхөн төлбөрийн асуудлаар, тээврийн хэрэгслийн талаар тодруулж хэлье. Цагдаагийн албаны тухай хуульд үнэгүй зорчихоор зааж өгсөн байгаа. Харин түүнийг дагалдах хуульд нь энэ нөхөн олговорыг олгоно гэсэн зөрчилтэй заалт байгаа. Энэ хуулийн зохицуулалтын талаар үүнийг нэг болгож оруулж байгаа юм.

УИХ дарга М.Энхболд : Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх талаар асуусан шүү дээ. Ойлгоогүй юу? Бичиж аваагүй юу? С.Пүрэв дэд сайд  дахин хариулья.

Сангийн дэд сайд С.Пүрэв: Хөрөнгө оруулалтын үр ашиг бол их олон өргөн ойлгоц. Таны асуултыг бид нар өнөөдөр үр ашиг гэдэг асуудал дээр оновчтой хөрөнгө оруулалт хийх, барилгыг богино хугацаанд барих, ашиглалтанд оруулах,  дуусаагүй барилгыг багасгах, хөрөнгө мөнгийг хэмнэх гэдгээр ойлгож байна. Энэ чиглэлээр ажиллахад, мэдээж хэрэг хамгийн чухал нь орон нутагт идэвх санаачлага дээр түшиглэж, хөрөнгө оруулалтыг оновчтой төлөвлөж, хэрэгжүүлэх энэ асуудал дээр бидний оруулж ирж байгаа санал явж байгаа. Энэ бол бас л хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн ийм арга хэмжээ гэж үзэж байгаа.

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг: Цалин тэтгэвэр, тэтгэмж, Хүүхдийн мөнгө гээд энэ зүйлсийг өгөх боломж байгаа. Тийм учраас одоохондоо тийм ялгаварт байдалтай өгнө гэж бодохгүй байгаа. Явж байгаа практикаараа, авья гэсэн бүх хүүхдүүдэд өгөхөөр ийм бодлого байгаа.