Нэг. Хуулийн төсөл боловсруулах үндэслэл, шаардлага

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар зүйлийн 16-д “Монгол Улсын иргэн итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх, эрх чөлөөг эдэлнэ”  гэж заасан.

Үндсэн хуульд заасан энэхүү эрх, эрх чөлөөг бодитой хангах үүднээс УИХ-аас 1998 онд “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай” хуулийг баталжээ. Уг хуулиар хэвлэл мэдээллийн бие даасан, хараат бус байдлыг дэмжих, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн чөлөөт байдлыг хязгаарласан хууль төрөөс батлан гаргах, төрийн мэдэлд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй байхыг хориглох, түүнчлэн олон нийтийн мэдээллийн агуулгад цагдан хяналт тавихгүй байх асуудлыг хуульчилж, чөлөөт хэвлэлийн эрх зүйн суурь харилцааг зохицуулах алхам хийснээрээ ач холбогдолтой.

Монгол Улсад 2013 оны дүнгээр нийт 135 сонин, 99 сэтгүүл, 166 телевиз, 84 радио, 68 цахим хэвлэл үйл ажиллагаа явуулж байна.[1]Мэдээллийн хэрэгслийн үйл ажиллагаа, хамрах хүрээ, цацалтын хэлбэр, нэр төрөл олон, өргөн хүрээтэй болж хууль эрх зүйн нарийн зохицуулалт шаардаж байна.

Нөгөө талаас, Монгол Улсад хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдал алдагдаж, чөлөөт хэвлэл, мэргэжлийн сэтгүүл зүйн орон зай хумигдах эрсдэл нэмэгдэж байна. Тухайлбал:

1.Төрийн эрх бүхий албан тушаалтан сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох, өөрсдийн үйл ажиллагааг тусгайлан сурталчлуулах, буруутай үйлдлийг нуун дарагдуулах шаардлага тавих, нууц эх сурвалжаа илчлэхийг албадах, хуулийн байгууллагаар дамжуулан дарамт үзүүлэх явдал даамжрах хандлагатай байгааг холбогдох судалгаа харуулж байна.[2] “Фрийдом хаус” олон улсын байгууллагын судалгаагаар Монгол Улс өнөөг хүртэл хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй оронд тооцогдож байна.  

2.Түүнчлэн сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн байгууллага эдийн засгийн нөлөөнд автаж, хараат бус байдлаа алдах аюул нэмэгдэж байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ёс зүйн шаардлагад нийцэхээргүй захиалгатай мэдээ, мэдээллийг төлбөртэйгээр нэвтрүүлэх, их хэмжээний зар сурталчилгаа нэвтрүүлсэн, ивээн тэтгэсэн харилцагчдын эдийн засгийн нөлөөнд автах, тэднээс хараат байдалд орох явдал хүрээгээ тэлж байна.

3.Зарим хэвлэл мэдээллийн байгууллага хөрөнгө оруулагч, эздийнхээ шууд нөлөөлөл дор ажиллаж, сэтгүүл зүйн хараат бус байдал, мэргэжлийн ёс зүйн зарчмыг үл ойшоох явдал ч түгээмэл байсаар байна.

Сэтгүүл зүйн хараат бус байдал алдагдаж байгаа нь иргэдийн мэдээлэл авах эрх, эрх чөлөө хумигдах, нийгэмд ёс суртахууны доройтол, хямрал, тогтворгүй байдал үүсч гүнзгийрэх зэрэг олон сөрөг үр дагаврыг буй болгож байна. Ийм нөхцөлд хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд гарсан гомдол, маргааныг шийдвэрлэх эрх зүйн зохицуулалт хомс, сэтгүүл зүйн салбарт өөрийн зохицуулалтын механизм байхгүй байгаа нь байдлыг улам хүндрүүлж байна.

 Өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай” хууль нь зөвхөн төр, хэвлэл мэдээллийн харилцааг зохицуулсан хязгаарлагдмал агуулгатай бөгөөд хэвлэл мэдээллийн салбарт тулгамдаж байгаа дээрх асуудлууд үндсэндээ эрх зүйн тодорхой зохицуулалтгүй байна.

Иймээс Үндсэн хуулиар тунхагласан иргэний мэдээлэл авах, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг хангах, хараат бус, хариуцлагатай, мэргэжлийн чөлөөт сэтгүүл зүйн хөгжлийг дэмжих зорилгоор энэхүү хуулийн төслийг боловсрууллаа.

Хоёр. Хуулийн төслийн ерөнхий бүтэц, зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээ

Хуулийн төсөл дараах агуулга бүхий нийт 6 бүлэг, 13 зүйлтэй. Үүнд:

Нэгдүгээр бүлэг. Нийтлэг үндэслэл

Энэ бүлэгт хуулийн зорилт, хууль тогтоомж, үйлчлэх хүрээ, нэр томьёо, хуулийн үндсэн зарчмыг тусгасан.

Хоёрдугаар бүлэг. Хэвлэл мэдээллийн хараат бус байдлын баталгаа

Энэ бүлэгт иргэний үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх, эрх чөлөө, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын редакцийн хараат бус байдлыг хангах асуудлыг тусгалаа.

Гуравдугаар бүлэг. Мэдээллийн эх сурвалжийг нууцлах эрх

Энэ бүлэгт мэдээллийн эх сурвалжийн нууцлалтай холбоотой харилцааг зохицуулсан.

Дөрөвдүгээр бүлэг. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ил тод байдал, хариуцлага

Энэ бүлэгт хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ил тод байдал, хариуцлагатайхолбоотой асуудлыг тусгасан.

Тавдугаар бүлэг. Хэвлэл мэдээллийн салбарын өөрийн зохицуулалт

Энэ бүлэгт Хэвлэлийн зөвлөл, Хэвлэлийн зөвлөлийн санхүүжилттэй холбоотой асуудлыг тусгасан.

Зургаадугаар бүлэг. Бусад зүйл

Энэ бүлэгт хууль зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага, хуулийг мөрдөж эхлэх хугацааг тусгасан.

            Гурав. Хуулийн төсөл батлагдсаны дараа үүсч болох нийгэм, эдийн засаг, хууль зүйн үр дагавар

Хуулийн төсөл батлагдсанаар Монгол Улсын иргэний мэдээлэл авах, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулах, хараат бус, хариуцлагатай, мэргэжлийн сэтгүүл зүйг хөгжүүлэх эрх зүйн үндэс суурь бэхжинэ.  

              Дөрөв. Монгол Улсын бусад хуультай хэрхэн уялдах, цаашид нэмэлт,  өөрчлөлт оруулах, хүчингүй болгох хууль

Энэ хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуультай нийцэж байгаа бөгөөд хуулийн төсөл батлагдсанаар 1998 оны 8 дугаар сарын 28-ны өдөр батлагдсан “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай” хууль хүчингүй болно.

ХУУЛЬ САНААЧЛАГЧ

--оОо--

Жич: Өргөн баригдсан хуулийн төслийг хавсаргасан тул эрхэм уншигч та хавсралтыг нээн хуулийн төсөлтэй танилцана уу.