2014 оны 06 дугаар сарын 19-ны Пүрэв гарагт болсон УИХ-ын Нэгдсэн чуулганы хурлын тэмдэглэлээс:

Хяналтын тухай болон холбогдох бусад хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Улсын Их Хурлын гишүүн А.Бакей нар 2014.06.10-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/;

Л.Энх-Амгалан: - Асуух зүйл байна. Бидний болгоомжилж байгаа гол зүйл бол, “Сахил хүртээд шал дордов” гэдгийн үлгэр болох вий л гэдэгт байгаа юм. Одоогийнхоосоо муудчих вий. Учир нь амьдрал дээр ийм зүйл болоод буучих нөхцөл байдлууд бас байна. Одоо байгаа энэ хяналтын тогтолцоо маань юуны өмнө, жинхэнэ утгаараа, үнэхээр зөв шинэчлэл болж тогтоосой, хоёрдугаарт хяналтын байцаагч нарын ашиг сонирхлын зөрчил, сахилга бат, ёс суртахууны асуудлууд нь шинэчлэгдэж чадсан өөрчлөлт болоосой гэсэн хүсэл байна. Таны хэлснээр, Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа 60.000 аж ахуйн нэгжийн 76% нь буюу 46.800 нь жил бүр ямар нэгэн шалгалтанд өртөж байна. ААН-үүд жилд 40 гаруй нэр төрлийн тайлан баланс /татвар, гааль, нийгмийн даатгал... гэх мэт/ гаргаж өгч байна. Энэ дарамт мөн үү, гэвэл мөн байна. Энэ бол ил дарамт. Амьдрал дээр, далд дарамтууд бас нэлээд олон байна. Нэг байцаагч нь ажилд хүн авахыг шаарддаг, нөгөө нь өөрийнхөө хувь эзэмшдэг компаниас бараа, үйлчилгээ авахыг шаарддаг, эсвэл үнэгүй хоол, хүнс авах, идэх зэргээр дарамталдаг явдал түгээмэл байна. Бүүр тэр байтугай, шинэ цайны газар нээгээд, хажууд нь үйл ажиллагаагаа явуулж байсан өөр цайны газрыг 6 сар ямар ч шалтгаан, үндэслэлгүйгээр хааж байсан тохиодол ч байна шүү дээ. Яагаад гэвэл энэ нь бизнесийн өрсөлдөөнд нь хүчээр нөлөөлж, өөрийнхөө ажил, албан тушаал, эрхийг ашиглаж байгаа явдал юм. Хүнсний захын эзэн хүн Аймгийн хяналтын газрын дарга болчихоод, бусад хүнсний захуудыг хаадаг, дарамталдаг, хорьдог явдал амьдрал дээр олонтоо гарч байна. Энэ хууль чинь гарч ирвэл ийм асуудлуудыг яаж зохицуулах юм бэ? Ийм зүйлийг хааж чадах уу?

- Ерөөсөө, төрийн буруугаас, буруу шийдвэрээс, байцаагчийн үзэмжээс шалтгаалсан хохиролууд ААН-үүд дээр цөөнгүй тохиолдож байна. Ингээд ААН-үүд дээр олон тэрбум төгрөгийн, жижиг ААН-үүд дээр 5 сая төгрөгний торгууль тавьж байна. Жирийн нэг өчүүхэн жижиг цайны газрыг үндэслэлгүйгээр 6 сар хаахад тэр хүний бизнес, ашиг орлого зогсож, гэрээ түрээс болон банкны өр зээл, хүүг төлж чадахгүй дампуурч, амь амжиргаа нь унаж, асар их дарамт зовлонд орж байгаа юм. Энэ бүх гай байцаагчаас болж үүсч байна. Үүний хариуцлагыг төр хүлээх л учиртай. Тиймээс ийм буруугаас болж үүссэн ААН-ын хохиролыг яаж барагдуулж байх ёстой юм бэ? Тэр, ашиг сонирхлын зөрчилтэй байцаагчаас болж үүссэн хохиролд төр ямар хариуцлага хүлээж, буруутай албан тушаалтантайгаа хэрхэн хариуцлага тооцох юм бэ? Энэ хариуцлагын тогтолцоо энэ хуулинд яаж орсон юм бэ?

- Жил бүр С.Дэмбэрэл даргын удирддаг МҮХАҮТ “Шилдэг 100 ААН”-ыг шалгаруулсаар байдаг. Жил болгон диплом, гэрчилгээ өгөөд л байдаг, өгөөд л байдаг. Гэтэл үндэсний аж ахуйн нэгжүүд маань өнөөдөр татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт ерөөсөө гуйгаагүй. Харин төрөөс учирч байгаа дарамт шахалтуудыг л арилгаж өгөөсэй гэж хүсч байгаа. Төлөвлөгөөтэйгөөр хянаж шалгах гээд байна. Ядаж тэр, “Шилдэг ААН”-дээ 3 жил шалгуулахгүй байж болохгүй юу?

З.Энхболд: - С.Дэмбэрэл гишүүн хариулна уу.

С.Дэмбэрэл: - Баярлалаа. Гишүүдийн асууж, хэлж байгаа зүйлүүд их зөв л дөө. “Хууль бус шахалт дарамт байна” гэж хашгираад байгаа нь үнэн. Бүр ийм болчихсон байгаа байхгүй юү. Тэгэхээр энэ оруулж ирж байгаа хууль маань төгс төгөлдөр юм биш. Би өөрөө 2 удаа уншихад л нэмэх зүйл олон харагдсан. Нэлээд олон зүйлийг хасмаар санагдсан. Гэхдээ үүнийг хэлэлцүүлгийн явцад л хийгээд явчихмаар юуны түрүүнд санагдаад байна, нэгдүгээрт.

Хоёрдугаарт, Л.Энх-Амгалан гишүүний асуулт их тодорхой байна. Бид 150 ААН-үүдийг жил болгон шилдэгээр шалгаруулдаг. 9 шалгуураар, олон ч жил шалгаруулж байна. Нэг өргөмжлөл л өгдөг юм шүү дээ, хөөрхий. Тэглээ гээд, энэ өргөмжлөл маань нөгөө байгууллагуудад моралийн /ёс суртахууны/ л дэмжлэг болохоос биш, материаллаг болон бодлогын ямар ч дэмжлэг болдоггүй. Олон жил ийм л байдлаар хийж ирлээ. Арга ядахдаа, Эдийн засгийн байнгын хорооны ажлын төлөвлөгөөнд нь “Үндэсний манлай аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжих хөтөлбөр боловсруулна.” гэж оруулсан, ард нь хариуцах хүний нэр дээр нь “С.Дэмбэрэл, Л.Энх-Амгалан” гээд биччихсэн байгаа. Чамайг мэдээгүй байхад чинь л ингээд оруулчихсан. Энэ хөтөлбөр одоо боловсруулагдаж дууссан. Энэ хөтөлбөрт, янз янзын хяналт шалгалтаас эдгээр компаниудыг чөлөөлөх тэр асуудал тодорхой хэмжээгээр туссан. Гэхдээ үүнийгээ энэ хуулиа хэлэлцэхдээ хэдүүлээ бас давхар оруулж өгөх хэрэгтэй юм байна. Үүнийг саначихъя. Ер нь бид бичил бизнесийг дэмжиж байна. Жижиг бизнесийг хагас дутуу сан байгуулаад, дэмжих гэж оролдож байна. Гэтэл том ААН-үүдийгээ элдэв нэр хоч өгөөд, хаячихсан байгаа шүү дээ. тийм учраас эдгээр үндэсний манлай аж ахуйн нэгжүүдийн төлөө ЭЗБХ-оос боловсруулсан энэ хөтөлбөрийг “100 хоног” дотроо батлаад, хэрэгжүүлээд явчих боломжтой байхаа. Үүнийг бүр Засгийн газар ч баталж, хэрэгжүүлээсэй гэж би бодож байгаа. Гэхдээ түүн дотор та бүхнээс гарч байгаа энэ санаанууд орж нэмэгдэх хэрэгтэй. Тэр дундаа, гадаадаас мөнгө санхүү босгох болон хяналт шалгалтаас чөлөөлөх, гааль дээр “Дэлхийн худалдааны байгууллагад байдаг шиг “authorized economic agents”  буюу “Эдийн засгийн итгэмжлэгдсэн агентууд” гэдэг ойлголт ч бас бий. Тэр мартагдсан юм шиг байна. Мөн эрсдэлд суурилсан заалтууд ч бас байх ёстой. Тэр нь болохгүй байх шиг байна. Энэ бүхнийг энэ хуулинд тодорхой хэмжээгээр оруулах гэж оролдсон. Гэхдээ үүнийг хэдүүлээ тал бүрээс нь нухмаар байна. Мэдээж, та бүхэн тал бүрээс нь асууж, шалгаах нь зөв. Асуултууд чинь мартагдсан зүйлсүүдийг хэлж өгч байгаа хэрэг. Тиймээс хууль санаачлагч бид үүнийг их зөвөөр хүлээж авах ёстой. Энэ талаас нь би саяын асуултуудыг хүлээн авч байна. Тийм ч учраас асуулт асууж байгаа гишүүн бүрийг хэлж байгаа санааг хуулиндаа оруулж, тусгах нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байна. Ялангуяа МХГ-ыг задлаад, яамдад тараасны улмаас “олон мангас”гараад ирэх вий гэдэгтэй би бас санаа нийлж байна. Гэхдээ мангас гарах эсэхийг бид л шийднэ. Тиймээс үүндээ л их идэвхтэй оролц. Олонхиороо түрээд батлуулчихна гэж айх хэрэггүй. Олонхиор түрүүлэхгүй. Бид үүнийг хэлэлцээд л явах ёстой. Тэр байтугай, энэ ажлын хэсгийг УИХ дахь цөөнх маань ахлаад яваасай гэж би хүсч байна. Миний санал энэ байна. Цөөнхөөр толгойлуулаад, ажлын хэсэгт нь бүгдээрээ ороод, хэлэлцээд, хийгээд явсан нь дээр. Энэ нь шударга бөгөөд, илүү сайн үр дүнд хүрнэ гэж бодож байна. Буцаах хэрэггүй.