УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН НАМРЫН ЭЭЛЖИТ ЧУУЛГАНЫ 2014 оны 01-р сарын 29 –ны НЭГДСЭН ХУРАЛДААНЫ ТЭМДЭГЛЭЛЭЭС:

“Олон улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын асуудлаар ил тод байдлыг хангах тухай Монгол Улс, Америкийн Нэгдсэн Улс хоорондын хэлэлцээр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн хэлэлцүүлэг дээр:

С.Дэмбэрэл: 2005 оны 01 сарын 01-нээс манай улсын оёдлын секторын хамгийн том худалдан авагч зах нь Америкийн Нэгдсэн Улс болсон. Тухайн үедээ Монгол улсын энэ салбар 30 мянган ажлын байртай буюу 30 мянган ажилтантай байсан. Ноднин жилээс эхлэн энэ секторыг дахин сэргээх бодлого явуулж байгаа. Саяхан манай Засгийн газраас Монголын экспортыг уул уурхайн бүтээгдхүүн болон уул уурхайн бус бусад бүтээгдхүүний экспортонд эзлэх харьцаа нь 90:10 байгаа гэсэн бүтэцтэй байгаа гажиг тогтолцооноос нь гаргая гээд хөтөлбөр баталсан. Асуух зүйл бол, энэ хэлэлцээрийг баталсанаар болон өмнө нь Америкийн Нэгдсэн Улсаас  Монголын 15 нэр төрлийн бараанд өгсөн хөнгөлөлт энэ бүхнийг эдлээд Америк Монголын худалдаанд, ялангуяа Монгол улсаас АНУ руу экспортлох энэ шинэ том зах зээлээр дамжуулаад, бусад зах зээлтэй харилцах энэ асуудалд ямар тодорхой ахиц гарах юм вэ? Тооцоо судалгаа байна уу? гэсэн эхний асуулт байна.

Хоёрдугаарт: Бид хөтлүүлэх байдлаар явдаг баймгүй байна. Жижиг орны гадаад харилцаа, гадаад эдийн засгийн бодлого нь их идэвхтэй байх ёстой. Тэр талаасаа үзвэл энэхүү бодлого маань, тухайлбал Мянганы зорилтын сантай цаашдаа хамтран ажиллах эсэхтэй хэр зэрэг уялдах вэ? Чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн нэг бүрэлдхүүн хэсэг юм бол, чөлөөт худалдааны чиглэлээр юу тусгагдаж байгаа юм бэ? Жишээлбэл, Японтой хийж байгаа Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн зарим протоколыг нь уншаад үзэхээр, Японоос орж ирж байгаа “Second hand car” буюу ашиглагдсан, хуучин машиний асуудлыг ярьсан байна. Тийм том хэлэлцээрт, ийм жижигхэн юм ярьдаг байдал ажиглагдсан. АНУ-тай хийх гэрээ хэлэлцээр гэж ийм юм оруулж ирчихээд, ард талд нь Монголын экспорт болон чөлөөт худалдаанд хандах төрийн хандлага нь ямар байх нь тодорхой биш байна. Бас үүнийг огт эдийн засгийн асуудал биш юм шиг хандаж, тухайн асуудлыг хариуцдаг тусгай байнгын хороогоор нь ч оруулахгүй өнгөрөх гэж байна. Гадаад харилцаа, аюулгүй байдал талаас нь хараад баталмар аяддаг, тэрнийг нь УИХ-ын чуулганаар ингэсхийгээд ярилцсан болж, хоорондоо ярилцсан болоод, кнопоо дардаг ийм л “бодлого” орж ирээд байна. Монгол улсын гадаад харилцааны бодлогод, ялангуяа эдийн засгийн гадаад харилцаанд нь чөлөөт худалдааны бодлого албан ёсоор яаж явагдаж байгаа  юм бэ? Яг ямар байгаа юм бэ?

“Үүний бүрэлдхүүн хэсгүүд нь “ингэж, ингэж” явж байгаа. АНУ-тай энэ хэлэлцээрийг байгуулсанаар “ийм, ийм” үр дүнгүүд гарахаар  урьдчилсан байдлаар тооцоолоод гаргачихсан байгаа. Эдийн засгийн үр ашиг нь “ийм” юм. УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороогоор “ингэж, ингэж” хэлэлцэгдэж, санал дүгнэлт авсан.” гэсэн зүйлүүд байхгүй бол болохгүй. Зээл тусамжийн талаарх зүйлс иймэрхүү л янзтай орж ирдэг юм байна. Энэ талаас нь бодож, Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Гадаад хэргийн яам хоорондоо ярилцаж хийсэн зүйл УИХ-ын чуулганд оруулж ирж байгаа энэ зүйл дээрээ тодорхой танилцуулах юм байна уу гэсэн асуулт байна.

Х.Тэмүүжин: Энэ бол чөлөөт хуралдааны хэлэлцээр хийхтэй холбоотой хууль эрх зүйн нөхцөл нь болж орж ирж байгаа юм. Ил тод байдлын хэлэлцээр. Ил тод байдлын гол шаардлага нь:

1. Бизнесийн орчноо ил тод болго
2. Бизнес, санхүүгийн хөрөнгө оруулалттай хууль тогтоомж боловсруулж, батлах гэж байгаа бол хэлэлцэхээс өмнө асуудлаа ил тод байлга.
3. Боловсруулах, батлах гэж байгаа хууль тогтоомжуудаа англи хэл дээр гарга
4. Эрх ашиг нь хөндөгдөж байгаа нөгөө талтайгаа санал солилцсон байх

гэсэн үндсэн зүйлүүдийг тавьж байгаа хэлэцээр юм. Яг энэ хэлэлцээртэй холбоотой асуудал нь Гадаад хэргийн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яамд илүү төвлөрсөн. Харин хэлэлцээрийн үр дүнгээр дотоодынхоо хууль тогтоомжийг энэ хэлэлцээртэй нийцүүлэн өөрчлөх тэр асуудал нь Хууль зүйн яамд төвлөрч шийдэгдэж байгаа.