УИХ-ын “Мянганы хөгжлийн зорилтууд болон ядуурлыг бууруулах асуудлын дэд хороо”-ны хуралдаан 13.00 цагаас “Б” танхимд болж, “Мянганы хөгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийн талаарх үндэсний тав дахь илтгэл”- ийг авч хэлэлцлээ. Хуралдааны үеэр УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлийн хэлсэн үг:

• Миний хувьд асуулт алга, шууд саналаа хэлье. Эхний зорилтын хүрээнд “Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратеги алга байна. Үүнийг бий болгоё.” гэж дүгнэсэн байна. Энэ зөв. Ерөнхийдөө өнөөдрийн байдлаар эдийн засгийн хөгжлийн яамны цахим хуудсан дээр “ядуурал” гэсэн нэг үг байгаа. Статистикийн мэдээн дотор нэг зүйл бий. НХХАХЯ дээр энэ чиглэлээр хийж байгаа бага зэргийг ажил байгаа. Гэхдээ Монгол Улсад ядуурлын талаар анхаарч үздэг нэгдсэн бодлого байхгүй болсон, өөрсдийн санал санаачилга  гэдэг юм алдагдаад хэдэн жил болж байна. Тийм учраас “country ownership” буюу Монгол улс өөрийнхөө асуудлыг өөрсдөө шийдвэрлэдэг бодлого хэрэгтэй. Түүнээс биш, “Дэлхийн зөн”, “Дэлхийн банк”  ирж шийддэг юм биш гэдгийг анхаарах ёстой.
• Энд “дүгнэх боломжгүй” гэсэн нэлээд хэдэн зүйл байна. Жишээлбэл, Зорилт-4 дээр “төвлөрөл, шилжих хөдөлгөөнтэй холбогдон гарч буй сөрөг үзэгдлийг багасгах, шилжин суурьшигчдийг нийгмийн суурь үйлчилгээнд хамруулах” гэдэг зүйл бол дүгнэх боломжгүй биш, дүгнэх боломжтой зүйл. Харин нэмэлт арга хэмжээ авснаар хэрэгжих боломжтой зүйл юм. Ер нь дүгнэх боломжгүй юм гэж байхгүй. Дүгнэх боломжгүй гэж байгаа бол юу ч хийгээгүй л гэсэн үг. Энэ чиглэлээр Улаанбаатар хотын хэмжээнд, аль эсвэл бусад холбогдох яамдын хэмжээнд хийж байгаа ажлууд байгаа. Үүнийг бас анхаарах хэрэгтэй.
• “Улс төрд, шийдвэр гарах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх” гэдгийг дүгнэх боломжгүй гэсэн байна. Энэ бас л нэмэлт арга хэмжээ авснаар биелэгдэх боломжтой зүйл. Заавал, УИХ-д эмэгтэйчүүдийн тоог 30%-д хүргэх гэхээсээ илүү, гүйцэтгэх шатанд эмэгтэйчүүдийн оролцоо ямар байгаа юм бэ, тухайлбал гааль, татварын байгууллагуудыг аваад үз. Тэдгээрийн удирдах албан тушаалууд, яам, тамгын газруудыг тооцоод үз. Энд улс төр, шийдвэр гаргах түвшин гэдэг 2 үгийн хооронд таслал байгаа шүү дээ. Эмэгтэйчүүдийн шийдвэр гаргах түвшинд оролцох оролцоо бий. Энэ нэмэгдэж байна. Гэхдээ нэмэлт арга хэмжээ авсанаар улс төрийн дээд албан тушаалд эзлэх тоо нэмэгдэх тухай ярихаас биш, үүнийг хэмжих боломжгүй гэж ярьж болохгүй. Ялангуяа бүхэл бүтэн улс ингэж дүгнэж болохгүй.
• Дараагийн асуудал бол “байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангах” гэдгийг биелэх боломжгүй гэсэн байна. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ? Мэдээлэл яаж авдаг юм бэ? Энд ой нутгын эзлэх хувь, хэмжээ гэхчилэн бичсэн байна. Байгаль орчны тогтвортой байдал гэдэг юм ярьж байхад, шал өөр юмнууд хамаад бичээд байх юм. Тогтвортой хөгжил гэдэг асуудал нь манай улсын гол зорилт болоод явж байгаа. Үүнийг Засгийн газрын тухай хуулинд өөрчлөлт оруулаад, тогтвортой хөгжил гэдэг үгийг Монгол Улсын засаглалын түүхэнд анх удаа авч хэрэглэн, ерөнхий сайдын шууд хариуцах ажил болгон тогтож, Тогтвортой хөгжлийн үндэсний хороо байгуулагдаад, нэг удаа хуралдчихаад байна. Дээр нь УИХ-аар ногоон хөгжлийн асуудал, энэ бүхэн ороод, одоо батлагдах шатандаа явж байгаа гэх мэтчилэн мэдээллүүд нь байсаар байтал энэ чиглэлийн юмнуудаа оруулаагүй байна. Дутуу мэдээлэл аваад орхисон байна. Хийгдэж байгаа ажил дээрээ нэмэлт арга хэмжээ аваад бүрэн биш хэдий ч, биелэх боломжтой гэж үзэж байна.
• “Худалдааны болон санхүүгийн тогтолцоог хөгжүүлэх замаар Мянганы хөгжлийн зорилтыг хангах таатай нөхцөл бүрдүүлэх...” гээд энд бичихдээ маш дутуу дулимаг юм бичсэн байна. Худалдааны болон санхүүгийн тогтолцоог хөгжүүлэх гэдэг маань өөрөө манай улсад ид явагдаж байна шүү дээ. Одоо УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороон дээр “Санхүүгийн секторын шинэчлэлийн иж бүрэн баримт бичиг” мөдхөн батлагдана. Ийм зорилготой ажлын хэсэг байгуулагдаад, би өөрөө тэрийг нь ахлаад ажиллаж байгаа. Дээр нь санхүүгийн тогтолцоог хөгжүүлэх чиглэлээр холбогдох яамууд, Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийг байгуулаад, энэ чиглэлээр институцийн хувьд хөгжүүлээд явж байна. Энэ бүхэн чинь ажил биш юм уу? Дээр нь худалдааны хувьд энд зөвхөн экспорт, импорт гэж бичихийн оронд Монгол Улс худалдааны бодлогын хувьд юу хийсэн юм бэ гэдгийг яагаад бичээгүй юм бэ? Дөнгөж сая, сарын өмнө Засгийн газар “Экспортыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр” баталчихлаа. Мөн экспорттой холбогдсон гадаад худалдааг хөнгөвчлөх үйл ажиллагааг эхлээд, экспорт импортонд шаардагдаж байгаа бичиг баримтуудыг цөөрүүлээд, одоо 4 ажлын хэсэг байгуулагдаад явж байна. Тэдгээрийн дотор худалдаатай холбоотой, санхүүтэй холбоотой бичиг баримтуудыг цөөлөх зорилгоор Ч.Сайханбилэг сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ч ажиллаад, лиценз, тусгай зөвшөөрлүүдийг багасгах гээд оролдож байна. Ийм л юмнуудаа бичнэ шүү дээ. Хилийн худалдааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн тулд “Хилийн боомтын тухай” хууль удахгүй УИХ-аар эцсийн хэлэлцүүлэгтээ ороход бэлэн болчихоод явж байна. Худалдаатай холбоотой өөр олон зүйл бий. Жижиг дунд бизнесийг хөгжүүлэх сангаас “импортыг орлох, импортын бүтээгдхүүнтэй өрсөлдөх үйл ажиллагааг дэмжинэ” гээд Засгийн газар нь өөрөө мөрийнхөө хөтөлбөрт зорилт тавиад, 2013, 2014 оныхоо үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлд хийчихсэн байгаа. Энэ бүхнийгээ хийх ёстой шүү дээ. Тэгээгүй байж “биелэх боломжгүй” гэчихсэн байх юм. Энэ тэгэхээр маш дутуу мэдээлэл байна. Эдгээр нь мөн л хэрэгжих боломжгүй асуудал биш, харин нэмэлт арга хэмжээ авсанаар биелэгдэх боломжтой асуудал.
• “Далайд гарцгүй Монгол Улсын онцгой хэрэгцээ шаардлагыг харгалзан, илүү тааламжтай нөхцөлөөр далайд гарцтай болгох, гадаадаар дамжин өнгөрөх тээврийн үр ашгийг дээшлүүлэх, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрөх тээврийг өргөжүүлэх...” гээд, үүнийг бас “биелэх боломжгүй” гэчихсэн байна. “Трансит Монгол” гэдэг хөтөлбөр хэрэгжээд явж байгаа. УИХ-ын гишүүн Г.Батхүүгийн ахалсан “Тээвэр ложистикийн үндэсний сүлжээ хийх ажлын хэсэг” байгуулагдаад, тэр нь ажлаа хийгээд дуусч байна. Мөдхөн Эдийн засгийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг ажиллаад, энэ ондоо багтаж бодлогын баримт бичгээ гаргах гэж байна. Ноднин жил энэ чиглэлээр хийсэн өчнөөн ажил бий. Төмөр замын дамжин өнгөрөх, нэвтрүүлэх хүчин чадлыг дээшлүүлэх чиглэлээр хичнээн олон арга хэмжээ авч байгааг мэдэж байна уу? Энэ бүхнийг бич. “биелэх боломжгүй” гээд хаячихсан байх юм. Мэдээлэл чинь дутуу байна. Энэ бас л нэмэлт арга хэмжээ авсанаар хэрэгжих боломжтой асуудал мөн.
• Харин “мэдээлэл, холбооны шинэ технологийг хөгжүүлэх, мэдээлэлжсэн нийгэм байгуулах...”  гэдгийг “бүрэн биелсэн” гэж үнэлсэн байна. Энэ худлаа. Бүрэн биелээгүй, харин хэрэгжиж байна. Монгол улс мэдээлэлжсэн нийгэм болоогүй байна. Малчдыгаа хар. Wi-Fi интернет сүлжээнийхээ хамралтыг хар. Сургуулиудын бага, дунд түвшин дэхь компютержсэн байдлаа хар. Энэ ямар түвшинд хүрсэнийгээ “бүрэн биелсэн” гэж бичдэг юм бэ? Процесс явагдаж байна. Мөн л нэмэлт арга хэмжээ хэрэгжүүлсэнээр биелэх боломжтой асуудал.
• “Хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг хэрэгжүүлэх...” гэдгийг “дүгнэх боломжгүй” гэчихсэн байна. Уучлаарай, хамгийн дүгнэх боломжтой юм чинь энэ. “1111”, “Ард иргэдээ сонсоё.” “нээлттэй засаг, утас” гээд л янз бүийн машин ажиллуулаад л байна. “Хүний эрхийг хангах, ардчилсан засаглалыг хөгжүүлэх, нээлттэй нийгэм, нээлттэй төр засаг , “шилэн цонх” “шилэн түрийвч”, шууд ардчилал гээд 2000 хүн бэлдэж байгаа энэ бүхэн чинь юу юм бэ? Эд чинь бүгд л хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр хийж байгаа ажлууд. Эд чинь бүхэл бүтнээрээ Засгийн газрын тайланд нь тусчихсан байгаа. Түүнээс гадна Монгол улсын хүний эрхийн комиссоос жил болгон илтгэл тавигддаг. Дээр нь Р.Бурмаа гишүүний ахалдаг хүний эрхийн ажил хүртэл байгаа. Энэ бүгдийг цуглуулаад, мэдээлэл аваад бич. Энэ чинь дүгнэх боломжтой. Харин нэмэлт арга хэмжээ авснаар хэрэгжих боломжтой. Өөрөө хэлбэл нэмэлт санхүүжилт болон бусад арга хэмжээ хэмжээг нэмж авсанаар хэрэгжих боломжтой ажлууд.
• “Ардчилсан үндсэн зарчим... “ гээд яг ижилхэн зүйл байна.
• “Авилгыг тэвчих уур амьсгалыг нийгмийн бүх хүрээнд бий болгон, хэвшүүлэх...” гэнэ. Үүнийг бас “дүгнэх боломжгүй” гэчихэж. Та нар улс төрийн үр дагаварыг нь бод доо. Монгол Улс өнөөдөр “Transference international”-ийн хувьд ямар байдалтай байна? Өөрсдөө ямар хүчин чармайлт гаргаж байгаа билээ? Энэ чиглэлээр юу хийж байгаа билээ? Хүнд суртлыг арилгах гэсэн их ажил өрнөж байгаа нь авилгалыг үндсээр арилгах гэсэн оролдлого. Энэ чиглэлээр хийж байгаа реформ өөрчлөлтүүдээ ингэж үнэлээд биччихээр бид яах юм? Бүрэн биелээгүй ч нэмэлт арга хэмжээгээр хэрэгжих боломжтой л ажлууд шүү дээ.

Иймэрхүү л байна. Бүхэлд нь дүгнээд хэлэхэд, дээр хэлсэн бүх “биелэх, дүгнэх боломжгүй” гэж үзэж багаа зүйлс чинь нэмэлт арга хэмжээ авсанаар л хэрэгжих боломжтой зүйлс. Тиймээс эдгээрийг үүндээ зөвөөр оруулж тусгаж өгөх хэрэгтэй.