Монгол Улсын 2013 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2013 оны төсвийн тухай, Хүний хөгжлийн сангийн 2013 оны төсвийн  тухай хуулийн төслийн /нэг дэх хэлэлцүүлэг үргэлжилнэ/

С.Дэмбэрэл: - За баярлалаа. Юуны өмнө хамгийн түрүүнд энэ жилийн төсвийн төсөл бол миний харж байгаагаар дараа жилийн эдийн засгийн төлөв байдлыг угтаж харсан, нийгмийн халамжийн системийг зорилтот групп руу нь оруулах гэж оролдсон ийм аятайхан төсөл болсон гэж би үзэж байгаа. Гэхдээ энэ дотор хэлэх юмнууд байна л даа. Би өчигдөр хөндөөд орхисон, Н.Батбаяр гишүүн жаахан буруу ойлгоод хариулаад байна лээ. Бид өнөөдөр болзошгүй хямралын өмнө байна. Энэ тохиолдолд одоо Ерөнхий сайдын хэлснээр төсвийн тэлэх бодлого явах нь. Гэхдээ тэлэх бодлого маань үр ашигтай хөрөнгө оруулалт руу чиглэсэн ийм бодлого руу явах нь гэж би ойлгож байгаа. Үр ашигтай хөрөнгө оруулалт, нийтийн хөрөнгө оруулалт дээр нь бүтээгч сектор буюу жижиг дунд бизнес болон бусад бизнесийг, уул уурхайн бус бизнесийг дэмжих чиглэл рүү хөрөнгө оруулалт нэлээн явах нь. Гэхдээ энэ нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ ДНБ-ийн харьцаа, мөн нийт халамжийн систем энэ 2-ын хоорондын харьцаа нь энэ нь дээшээ болж байж эсхүл ядахдаа тэнцэж байж энэ маань зохистой төсөв болох ёстой. Энэ талаас нь цаашаа сайжруулах зүйл бол цөөнгүй байна. Ерөөсөө бид нар төсөвт хандах хандлагаа бодлого гэж харахаасаа илүү дандаа тооны талаас нь хардаг тийм зуршил тогтсон байна. Тооны талаас нь харахдаа 2-хон үйлдэл рүү хардаг нэмэх ба хасах гэж. Энэ жил 2013 оны байдлаар харвал 4 үйлдэл дөрвүүлээ шаардлагатай байна. Хамгийн түрүүний хандлага нь бол бид хасах үйлдэл хийх ёстой, өөрөөр хэлбэл төсвөө дээд хэмжээгээр танах, хэмнэх энэ хасах үйлдлийг хийх хангалттай бас нөөц үлдсэн байх.

Хоёрдугаарт бид их хэрэглэдэггүй мөртлөө одоо зайлшгүй хэрэглэх шаардлагатай нэг үйлдэл бол үржүүлэх үйлдэл хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл бид баялгийг үржүүлэх хуваахаасаа өмнө эхлээд үржүүлэх буюу сэжим түлхэц өгөх системийг илүү сайн болгох шаардлагатай байна. Түүний дараа нэмэх үйлдэл рүү дарааллын хувьд бол орох нь зүйтэй. Хамгийн сүүлд нь бид хуваах үйлдэл рүүгээ орох ёстой. Одоогийн байдлаар бид хуваах үйлдлээ түрүүнд ярих гээд байна. Тийм учраас саяын дарааллаар хасах, үржүүлэх, нэмэх, хуваах гэсэн байх. Болзошгүй хямралын талаар ярьж байгаа юм. Тэгэхдээ болзошгүй хямралын төлөвлөгөөг энэ төсвийн төслөөс гадна энэ хямралын төлөвлөгөөг бас зайлшгүй батлуулах ёстой. 2013 оны анхаарах хамгийн гол зүйл бол төсвийн бодлого дээр уул уурхайн бус эдийн засагтай анхаарах ёстой. Түүний тулд жишээлбэл яг одоо уул уурхайн бус эдийн засагт хамгийн хүчтэй санаа зовоож байгаа асуудал бол ажиллах хүчний урсгал, уул уурхайн бус эдийн засгаас уул уурхай руу маш хүчтэй явж байгаа. Энэ тохиолдолд хэдийгээр санхүүгийн болон технологийн өөрчлөлтүүд хийгдэж байгаа ч гэсэн ажиллах хүчний тогтоон барих төсвийн энэ стимул хэрэгтэй. Түүний нэг нь магадгүй хүн амын орлогын татварыг тодорхой хугацаагаар 6 сарын хугацаагаар уул уурхайн бус секторуудын ажиллагсдын хүн амын орлогын татварыг чөлөөлөх асуудал орно байх. Тэрний дараа би өчигдөр хэлсэн. Бид халамж өгч байгаа, гэхдээ нуугдмал халамж байна. Тийм учраас энэ танхимын номын санд нь байж байгаа Дэлхийн банкны 2 боть байгаа CCT /conditional cash transfer/ тэрнийг бол энэ төсөвт аливаа халамжийг өгөхдөө түүний хүүхдийн мөнгийг өгөхдөө хүртэл нөхцөлт мөнгөн шилжүүлэг байдлаар концепцийн хувьд ингэж оруулах ёстой. Эцэст нь улсын үйлдвэрүүдийн үр ашиг, менежментийн асуудал бол энэ болзошгүй хямралын үед бол маш чухал байгаа юм. Өнөөдөр бол маш үр дүн муутай, хоорондоо уялдаагүй ийм үйл ажиллагаанууд явагдаж байна. Үйлдвэр болгон дээр тодорхой хэмжээгээр менежментийн ахиц дэвшил гарч байгаа ч гэсэн энэ хямрал ялангуяа өрийн хямрал үүсэх болзошгүй аюул байгаа. Энэ тохиолдолд бол энийг бол Төрийн өмчийн хорооны зүгээс гэдэг юм уу төрийн зүгээс энэ нэгдсэн менежментийг улсын үйлдвэрүүдийн газрын хувьд бол хийж өгөх хэрэгтэй. Ялангуяа Тавантолгой, Оюу толгой дээр бусад үйлдвэрийн газрууд, тэр Тавантолгой, Оюу толгойн хувьд маш муу байна лээ. За баярлалаа.

Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл анхны хэлэлцүүлэг

С.Дэмбэрэл:  - За баярлалаа. Тамхи татдаг цөөнхийн саналыг сонсож байгаад  их баярлаж байна. Тэгэхээр ингэж ярьсан юм, за яах вэ хаана ч явсан тэр кассны хажууд байна уу хаана нь байна ерөөсөө угаасаа ил байдаг. Яагаад ингэж ил тавьдаг юм гэхээр тэрэн дээр дөнгөж сая баталчихлаа. Сурталчилгааг чинь хүмүүст сануулж байдаг юм. Кассанд мөнгөө төлөх үед ч гэсэн, лангуун дотор явж байхад ч гэсэн тэр эрүүл мэндийн сануулгыг нь хүмүүс уншиж байдаг, тэрнээс биш сануулгыг нь нуугаад байж болохгүй шүү дээ тэр утгаар нь тэгж. Хоёрдугаарт өөрсдөө баталчихаад нөгөө рекламаа нуугаад байж болохгүй байхгүй юу тамхины эсрэг. Дэлхий даяар л ингэдэг за баярлалаа.

Тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай улсын их хурлын тогтоолын төсөл Чингис хаан одон бий болгох тухай Улсын Их Хурлын 2002 оны 21 дүгээр тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай тогтоолыг/ хэлэлцэх эсэх/

С.Дэмбэрэл: - За баярлалаа. Би бас нэг юм асуух гэсэн юм, хэнээс ч асуухаа мэдэхгүй байна л даа. Нөгөө нэг алтан уургийн хүн , тэгээд хунтайж Давааням билүү тийм байдаг шүү дээ, тэр хүн чинь бас нэг Чингис хааны одон гээд яриад байдаг энэ хүнтэй зөвшилцсөн юм болов уу яасан юм бол эхний асуулт. Хоёрдугаар асуулт. Тэгэхээр энэ одонг өгөхдөө монголч эрдэмтэн, судлаачид scholarship буюу тэдэнд эрдэм шинжилгээний ажил буюу монголыг сурталчилах ажиллагаагаа хийх тодорхой хэмжээний мөнгөн шагналтай байж болох гэсэн нэг санал асуулт байна.За баярлалаа.