Улсын Их Хурлын 2015 оны хаврын ээлжит чуулганы Хууль зүйн байнгын хорооны /2015.04.28. Мягмар гараг/ийн хуралдааны гар тэмдэглэлээс хүргэж байна.

Монгол улсад хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаар Хүний эрхийн үндэсний комиссын 13, 14 дахь илтгэлийг сонсох үеэр

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэл: Нэгдүгээрт, хөтөлбөр хэрэгтэй, гэхдээ 6 жилийн стратегитэй хөтөлбөр гэж байхгүй. Анх 2002 онд хөтөлбөр гаргаад 2010 онд дууссаж, одоо 8 жил болсон байна.  2006 онд Авилгатай тэмцэх газар байгууллагдсан. Ингээд хөтөлбөр 15 жил болсон байна. 6 жилийн хугацаанд 1 сонгуулийн хугацаа дуусахад ийм байдалтай болсон байна. Минимум 8-10 жилийн стратеги юм бол ийм л байх ёстой.

Хоёрдугаарт, өнөөдөрийн хууль эрх зүйн орчин Авилгатай тэмцэх газрын хууль болон одоо энэ хөтөлбөрийг баталлааа гэхэд энэ хоёр хоорондоо авцалдахгүй. Хэрэв та бүхэний  дурдсан байгууллагын тухай хуулиа хамгийн түрүүнд өөрчлөхгүйгээр үүнийхээ үзэл санаанд тохируулж явахгүйгээр энэ хөтөлбөр батлагдахад маш хэцүү. Тийм учраас миний санал бол Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд анхаараасай гэж бодож байна. Мэдээж хэрэг үүний дараа та бүхэн нэг шийдвэр гаргах байх, харин шийдвэртээ авилгалын эсрэг хууль болон авилгалтай тэмцэх хариуцлагатай шудрага ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөр энэ хоёрыг зэрэг авч үзээд хуулиндаа өөрчлөлт оруулж, хөтөлбөрөө нарийвчлаад батлах гэсэн зүйлүүдийг хийгээсэй гэж бодож байна. Өнөөдөр байгаа философийг янз янзаар хэлж байна, минийхээр бол дээр, доор над националый буюу үндэсний дээр байгаа нэг байгууллага байгуулчихсан, тэгээд сүүлийн үед Авилгатай тэмцэх газар гэдэг айлган тулгах газар болж, энэ байдлаар нийгмийг авилгалаас ангид нийгэм байгуулна гэвэл худлаа. Тийм учраас Хууль зүйн байнгын хороо энэ байдлаар шийдвэр гаргавал цаашаа явна. Өөрөөр хэлбэл Авилгатай тэмцэх газрын хуулинд өөрчлөлт оруулах уу, эсвэл авилгалын эсрэг байгууллагын тухай хуулийг илүү үзэл санаанд оруулсан хууль болгох ёстой.

Мөн улс төрийн намуудын нөлөөлөл, улс төрийн нөлөөлөлийн тухай энэ тал дээр маш сайн зааж өгөх ёстой. Яагаад Авилгатай тэмцэх газрын бусад УИХ-д тайлагнадаг байгууллага шиг  бие даасан хараат бус байдалтай байх ёстой вэ гэхээр яг энэ зорилгоосоо хараат бус байх ёстой. Тэгэхээр Авилгатай тэмцэх газар цаашид байна, байх ч ёстой. Гэхдээ хараат бус бие даасан байдал нь зорилгодоо хүрэх арга хэрэгслээ ийм л байдлаар явуулдаг бол өөрөө хэнээс ч хараат бус буюу битүү байгууллага болчихоод байна. Энэ талаас нь бодож хуулинд нь өөрчлөлт оруулах ёстой. Мөн авилгалын эсрэг НҮБ-ын конвенцын асуудал 2-3 удаа дурдагдаж байна. Гэтэл яг авилгалын эсрэг хүний эрх чөлөөг хамгаалах үзэл санаатай хослуулж хэрэглэсэн үйл ажиллагааг нь хөтөлбөртөө тусгаж өгөхгүй бол болохгүй гэж бодож байна. Энэ талаас нь анхаарч ажиллаасай.

Ерөнхийлөгч сүүлийн үед үндэсний хөгжлийн стратегийн тухай хэд хэдэн зүйл хэлж байгаа. Бидэнд ер нь маш энгийн матриц маягийн хэдэн индексүүд хэрэгтэй. Энд яг индекс хэрэгтэй байна. Хамгийн түрүүнд олон улсын ил тод байдлын  индекс /transfer international/, шударга ёсны индекс гээд 7-8 үүнтэй холбоотой индекс байгаа. Дэлхийн банкны бизнес эрхлэлтийн индексээр энэ улс хэзээ, ямар зорилго тавих юм бэ, авилгалын эсрэг төсөөллийн тухай индексээр, бэнчмаркингаар одоо ийм байна, хэдэн онд ийм болно гэсэн хэмжиж болохуйц байхгүй бол энэ хөтөлбөр биш болно. Эдгээр зүйлүүдийг оруулахгүй бол ерөөсөө явахгүй шүү дээ гэдгийг хэлмээр байна. Бас нэг анхаарах ёстой зүйл бол индексээс гадна оролцоо байна. Би түрүүн хэлсэн “дээр доор” гэсэн филосопи яваад байна. Өөрөөр хэлбэл бүгдийн жигд оролцоотойгоор хэрэгжих ёстой хөтөлбөр юм.

Энд байгаа 12 зүйл дээр хүний эрхийг нэмбэл 13 зүйл болох ёстой. 13 зүйлийн бүгдийнх нь оролцоог ганцхан нэг байгууллага биш, бусдынх нь бүгдийнх нь оролцоог хангасан байж, энэ хууль минимум 13 хувилбарт өөрчлөлт оруулахаар болно. Тэгэхээр хууль эрх зүйн өөрчлөлт гэдэг дээр хамгийн түрүүнд өөрчлөх хууль маань авилгалын эсрэг хуулийг өөрчлөх ёстой. Үүн дээр Хууль зүйн байнгын хороо анхаарал хандуулах хэрэгтэй шүү!

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлийн ажлын алба