Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаан  2013.05.14

Хэлэлцэх асуудал:

1.   Үнэт цаасны зах зээлийн тухай /Шинэчилсэн найруулга/ Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа түүхий эдийн биржийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Даатгалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах, Аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслүүд /анхны хэлэлцүүлэг/

2.   ”Монгол улсын эдийн засаг, нийгмийг 2014 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /хэлэлцэх эсэх/

3.   “Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2016 он хүртэл боловсронгуй болгох Үндсэн чиглэлийг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /анхны хэлэлцүүлэг,санал, дүгнэлтээ Хууль зүйн байнгын хороонд хүргүүлнэ/

4.   Санхүүгийн зохицуулах хорооны 2012 оны үйл ажиллагааны тайлан

5.   Улсын төсвийн болон Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр 2013 онд хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний бэлтгэл ажлын явц, байдлын талаар Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаярын мэдээлэл сонсох

6.   ”Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2014 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий Ажлын хэсэг байгуулах  тухай” Байнгын хорооны тогтоолын төсөл

С.Дэмбэрэл: Ерөнхийдөө, өмнөх жилүүдэд байсан хууль тогтоомжийн биелэлт, хууль баталж хэрэгжүүлсний үр дүн нь эргээд тэр хуулиудыгаа өөрчлөх, шинэчлэх, засварлах, хүчингүй болгох шаардлагад хүргэж байгаа. Үүнийг зохицуулалтын реформ гэж нэрлэдэг. Яг энэ процесс хууль зүйн баримт бичигт туссан байх ёстой гэж би ойлгодог. Өөрөөр хэлбэл, зохицуулалтын шинэтгэл нь хуулиар зохицуулагдаад явж байна. Гэтэл тэр нь хэтэрсэн зохицуулалт болж хувираад, хүний болон бизнесийн амьдрал руу хэт их орж, эргээд хүнд суртал, хээл хахуул, авилгал үүсгэдэг. Үүнийгээ бид, засгийн газар цөөлөх гээд арван ажлын хэсэг гарсан байна.

Тэгэхлээр асуулт бол. Түрүүн Энх-Амгалан гишүүн асуусан. Ерөөсөө энэ төрийн зохицуулалтанд limit /хэм хэмжээ/ хийсэн, хязгаарласан тусдаа хуультай байж болохгүй юу? Надад “Төрийн зохицуулалтын тухай хууль” гэж байж болохгүй юу гэж дандаа бодогддог. Тэр нь төр ямар үед, хэзээ, яаж, ямар арга хэрэгслээр, хэрхэн эдийн засаг, бизнесийн амьдрал руу орох вэ гэдгийг зохицуулж өгвөл зүгээр санагддаг. Тэгэхгүй бол өнөөдөр, тэр хэлээд байгаа төрийн капитализмын хамгийн муу хэлбэр чинь /гэхдээ зарим хүмүүсийн хэлдэгээр хамгийн сайхан хэлбэр нь/ Монголд ноёрхох тийшээ болоод явчихлаа. 

Энэний үр дүн бол хоёр дахь Эрдэнэт, Таван толгой, гэх мэтийн энэ ард түмний гэсэн нэрээр /үнэн хэрэг дээрээ зүгээр л төрийн өмчийн/ компаниуд үүсгэх гэсэн төрийн дуршил-апетит /хорхойсол/ маш их нэмэгдэж байна. Үүнийг яаж 2016 он хүртэлх  энэ юмнуудаар чинь, хууль эрх зүйн талаас нь хязгаарлах юм вэ? гэсэн эхний асуулт байна.

Хоёрдугаарт. Өдий хүртэл орж ирсэн засаглалын замын зураг буюу баримт бичгийн замын зураг, технологийг үзээд байхаар, /би үүнийг сүүлийн үед их хэлж байгаа/ энэ чинь өөрөө ажлыг асар их удаашруулж байна. Тендерийн хугацаа л гэхэд 50-700 өдөр саатаж байх жишээтэй. Зөвхөн засгийн газрын бараа үйлчилгээний худалдан авалт дээр, дотоод бичиг баримтын эргэлт, засаглалынхаа баримт бичгээ хурдасгах чиглэлээр ямар хууль, тогтоомж, төлөвлөгөө тусгагдаж байгаа вэ? Өөрөөр хэлбэл, засаглалын замын зургийг маш оновчтой болгож, доторх баримтын эргэлтийг түргэн шуурхай болгох замаар шийдвэр гаргах үйл явцыг илүү чанартай бөгөөд хурдан болгох энэ чиглэлд ямар хууль тогтоомж 2016 он хүртэл төлөвлөгдөж байна вэ? энэ хоёрдугаар асуулт.

Гуравдугаарт, энийг одоо хэн хийх ёстойг нь бүү мэд. УИХ-ын дэгийн тухай хууль, УИХ-ын тухай хууль, тэгээд нөгөө урт нэртэй хууль зэрэг энэ хуулиудыг чинь хэн өөрчлөх, хэн сайжруулах юм вэ? Тэгэхгүй УИХ-ын болон байнгын хорооны ажлаа хийдэг энэ гишүүдийн маань хууль тогтоох үйл явцад бүрэн бөгөөд өөрийнхөө бүх хүч потенциалыг дайчилж оролцох, мэдлэг мэргэжлээ шингээх явц нь тодорхой дэг, цагт хязгаарлагдаад байна. Энийг зохицуулсан хуулийг УИХ-ын гишүүд өөрснөө санаачлах ёстой юм уу? Аль эсвэл хууль тогтоомжийг хариуцаж байгаа засгийн байгууллага нь санаачлаад оруулах ёстой юм болов уу? Нэг ийм асуулт.

Өөрөө түрүүн Арбитрын хууль гэж дурдлаа. Энэ их чухал, маш зөв. Гэхдээ өмнөх засгийн үед 81 хууль дээр Германы технологийн хамтын үйл ажиллагааны тусламжтайгаар үг үсгийн засвар оруулаад, хуулийн их цэвэрлэгээ гэдэг нэрээр явагдсан. Одоо ч явагдаж байгаа гэж бодож байна. Гэхдээ тэр бол үг үсгийн цэвэрлэгээ байсан гэсэн. Одоо агуулгын их цэвэрлэгээ хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол, маш олон хөтөлбөр хэрэгжихгүй байна. УИХ-ын баталсан маш олон хуулиуд худлаа хэрэгжиж байна, хэрэгжихгүй байна, эсвэл дутуу хэрэгжиж байна. Энэ бүхнийг нэгтгээд, хуулийн их цэвэрлэгээг энэ төлөвлөгөөн дотор оруулаад, хэрэгжихгүй байгаа хөтөлбөрүүдийг хүчингүй болгох хэрэгтэй, /тийм санал оруулж ирэх ёстой./ эсвэл хэрэгждэг болгох талаас нь юм хийхээр төлөвлөх хэрэгтэй.

Арбитрийн хуулийн хувьд бол, өмнөх парламентийн үед нэг их мундаг орос хэл мэддэг хүмүүс, /аягүй сайн “төгс төгөлдөр” орос хэлтэй хүмүүс/ эдийн засгийн сүүл энэ тэр гэсэн юм яриад, өрсөлдөөн үүсгэнэ барина гэсэн дэлхий ертөнц дээр байхгүй тэнэг юм яриад, ийм байдлаар өөрчлөөд, тэгээд арбитрийг хэд хэдэн газарт байж болохоор тусгасан. Гэхдээ энэ нь арбитрийн цаашдын хөгжилд тус болсон. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл хаана ч арбитр үүсээгүй. Гэхдээ Монголын үндэсний арбитр дотоодын болон гадаадын түвшинд явж л байгаа. ТэгээдАрбитрийн хуулин дээр, шүүх, арбитр хоорондын уялдаа холбоог тогтоосон тэр хуулин дээр нь хүртэл арбитрын заалтууд байдаггүй. Тийм учраас энэ талаас нь та бүхэн анхаараасай гэж хэлж байгаа юмаа. За баярлалаа.

- Х.Тэмүүжин сайд хариулья.

Х.Тэмүүжин: Төрийн зохицуулалт, төрийн капитализм үүсээд байна гэдэг энэ шүүмжлэл судлаачдын зүгээс ч олон төрлөөр гарч байгаа. Бид болбол нэг зүйлийг зарчмын хувьд маш зөв ойлгох ёстой. Бидний эрх зүйт, хууль эдлэх зарчим бий болгож байгаа энэ чөлөөт нийгэмд бол төрд зөвшөөрснөөс бусдыг нь хориглох ёстой. Иргэд, бизнес эрхлэгчид бол хориглсоноос бусдыг нь зөвшөөрөх ёстой гэдэг ийм нэг зарчим явж байгаа. Энэ зарчмыг одоо хэрэгжүүлэхийн тулд бизнес эрхлэгчдийн хүрээнд юу гарч ирдэг вэ гэхлээр төрийн зрхицуулалт бол хүний эрхийг хангах, зах зээл дээрх өрсөлдөөн боловч зах зээл дээрх хүний эрхээс дээш тавьсан стандарттай холбоотой асуудал гарах юм бол үүнийг  өөрийн зохицуулалтаар хийнэ гэдэг ийм зарчим байгаа. Монголд бол өнөөдөр өөрийн зохицуулалт байхгүй байгаа. Тэр дундаа мэргэжлийн холбоод өөрснөө стандарт тогтоох байдлаар бизнесээ, зах зээлээ, тодорхой хэрэглэгчидтэй найдвартай болгох, найдвартай чанартай үйлчилгээ үзүүлэх ийм чиглэл байхгүй байгаа. Өөрийн зохицуулалтыг бүртгэхдээ холбоотой биш төрөөс манай хууль тогтоомжоор хийж өгсөн Стандарт хэмжил зүйн газар гээд. Тэгсэн чинь стандарт хэмжил зүйн газар нь өөрийн зохицуулалтыг стандарт болгож бүртгэх тухай биш төрөөс тогтоосон стандартуудыг бүртгэж хэрэгжүүлэх байгууллага болоод хувирсан, чиг үүрэг нь алдагдсан байж байгаа. Гэх мэтчилэн энэ алдаатай байгаа зүйлүүдийг яаж зохицоор нь шинэчлэх вэ гэдэг зүйлээ харах ёстой. Засгийн газрын орчинд, бизнес эрхлэлтийн орчинд өөрийн хүлээн зөвшөөрөх, өөрийн зохицуулалтыг өөрсдөө хянах мэргэжлийн холбоодын эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрөх энэ хүрээнд, түрүүн би хэлсэн төрийн тодорхой чиг үүргийг мэргэжлийн холбоод бол нийгмийн байгууллагадаа шилжүүлэн асуудлыг бид зохицоор нь шийдэх ёстой. Энэ бодлого бол засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт орсон байгаа. Энэ бодлого, төлөвлөлт, энэ хууль тогтооомжийг 2016 он хүртэл шийдвэрлэх үндсэн чиглэлд тусгагдсан байгаа. Тийм учраас таны саяны ярьсан аль болох төрийн гар хөл оролцохгүй байх гэдэг бол нэг л зарчимтай. Хоолны газраас иргэд хордлого авахгүй байх гэдэг төрийн тогтоож байгаа стандартын асуудал. Энэ хоолны газар ямар түвшний үйлчилгээ үзүүлдэг вэ, бизнесийн болон зах зээлийн хэр нэр хүндтэй гэдэг вэ бол тэдний холбоо, өөрсдийн бизнес эрхлэгчдийн мэргэжлийнх нь удирдлагатай  холбоотой асуудал. Хуулиар бол бид үүнийг хийж байгаа.

С.Дэмбэрэл: Ямар хуулиар?

Х.Тэмүүжин: үүнийг бид 4 төрлийн хуулиар хийж байгаа. Төрийнзохицуулалтыг гэрээгээр гүйцэтгэх асуудлыг хуулиар хийж байгаа. Захиргааны үйл ажиллагааны ерөнхий хуулиар төрийн үйлчилгээтэй холбоотой хэсгээ нарийвчлаад хуульчилаад өгчихнө. Дээр нь стандартын хэмжил зүйтэй холбоотой нөгөө байгууллагад өөрчлөх замаар стандартыг нь яаж бүртгэдэг юм  энэ стандартаа бариад мэргэжлийн холбоо хяналтаа яаж тавьдаг юм. Энэ хяналтынхаа хүрээнд ямар хариуцлага тооцдог, зэрэглэл эн тэр гэсэн өөрийн дүрмээрээ өөрийн зохицуулалтаар юу хийх юм вэ гэдгийг тодорхой болгоод өгчихнө. Энийгээ дагалдуулаад холбоотой маргаан гарвал шүүх рүү явах уу, эсвэларбитрт очих уу гэдэг хувилбаруудыг нь хийгээд өгчихнө. Дээр нь шүүх, арбитрточихгүйгээр наана илрүүлэх зохицуулах систем бас ажиллаж болно. Ийм байдлаар нилээн цогц бодлого төлөвлөж байгаа.

- Засаглалын шийдвэр гаргалтыг яаж хурдан болгох вэ? Үнэхээр энэ засаглалын шийдвэр гаргалт хир зэрэг цэвэр байна, хир зэрэг хурдан байна, хир зэрэг үр ашигтай байна гэдэг төрийн үйл ажиллагаа хуулийн систем хөгжлийг дэмжиж байна уу гэдэг дээрээ чухал болно. Үүнтэй холбоотой бас нэлээд хуулиудыг боловсруулж байгаа. Тэрний гол хууль нь Засаглалын шийдвэр гаргалт ерөнхий зарчмуудыг тодорхойлж өгдөг. Захиргааны үйл ажиллагааны ерөнхий хууль гэдэг хууль гаргаж өгч байгаа. Бид захиргааны шүүхтэй болсон боловч иргэд төрийн үйлчилгээний үйл ажиллагаанаас  болоод хохирлоо, шийдвэрээ удаан гаргалаа, эсвэл шийдвэр гаргахгүй бидний бизнесд хохирол учрууллаа гэдэг асуудлыг хэмждэг хуулийг нь гаргаж өгөөгүй байсан. Одоо бол захиргааны ерөнхий хууль боловсруулагдаж байна. Намар гарах байх. Яг энэ хуультай холбоотой хууль зүйн яамаар төвлөрсөн ажлын хэсэг байгуулаад ажиллаж байсан. Энэ бол ерөнхийдөө эцсийн шат уруугаа орсон байгаа. Намар гэхэд ороод ирэх байх. Таны түрүүний асуусан хууль болон бусад УИХ-ын шийдвэрийн төсөл өргөн мэдүүлэх журмын тухай хуулийг хэн сайжрулах вэ гэсэн асуудал хөндөгдсөн. Монгол улсад хууль тогтоомжийн нэгдсэн систем тогтоодог, хоорондоо  зөрчилгүй байхад анхаардаг чиг үүрэг бол хууль зүйн яам дээрээ байгаа. Энэ чиг үүргийнхээ хүрээнд, үүнийг яам зөвхөн боловсон хүчнийхээ эсвэл өөрийнхөө үйл ажиллагаагаар хийхээс гадна бас хэмждэг метртэй байх ёстой байна. Яагаад гэвэл, хууль санаачлагч 3 субьект байгаа гэж би түрүүн хэлсэн. Ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүдийн зүгээс хууль бас санаачлагддаг. Тэрийг бас яамны нэг аргачлалаар хэмжиж болохгүй юм байна. Энийг хуулиар хэмжих ёстой юм байна гэдэг үүднээсээ УИХ-ын бусад шийдвэрийн төсөл өргөн мэдүүлэх журмын тухай хуулийг өөрчлөөд, бид хуулийн... энүүгээр засгийн газар ч байна уу, ерөнхийлөгч байна уу, УИХ-ын гишүүн ч байна уу, хэрвээ та хууль боловсруулах гэж байгаа бол хэрэгцээ дараалалаар тодорхойлно шүү, хуулиа нэг хэлбэрээр бичнэ шүү, хуулиа бичихдээ энэ хуулинд өртөж байгаа эрх ашиг нь хөндөгдөж байгаа бүлгүүдтэй заавал яриа хэлэлцээнд орно шүү гэдэг ийм дүрмүүдийг тодорхой болгож хууль болгон өгч байгаа. Харин УИХ-ын зохион байгуулалт, дотоод үйл ажиллагаатай холбоотой хуулийг бол засгийн газар санаачилж чадахгүй (болохгүй). Яагаад гэвэл УИХ, засгийн газар хянах гэж байхад, хянагдах гэж байгаа субъект нь “Та нар ингэж ажиллавал зүгээр үү?” гэсэн санал оруулж ирнэ гэдэг бол зохимжгүй. Тийм учраас энэ бол УИХ-ын, гишүүдийнх нь өөрсдийнх нь ажил. Өөрсдийнхөө хийх ажлыг ямар дэгтэй, ямар бүтэцтэй байлгах юм, ямар хэрэгжилтэй байлгах юм, тэр л зохицуулалтаа УИХ-ын гишүүд өөрсдөө хийгээд, хуулийн төсөл өргөн мэдүүлж байх учиртай гэдэг үүднээсээ энэ уруу ороогүй байгаа.

С.Дэмбэрэл: Батбаяр сайдаас тодруулья.

Энэ улсын эдийн засгийн хөгжил нь цаашдаа, Таван толгой гэх мэтийн төрийн өмч ч юм шиг, үнэн хэрэг дээр олон нийтийн өмч ч юм шиг байдлаас хамаарсаар явах уу? Иргэд нь хувьцаа эзэмшигч юм шиг мөртлөө, тэр хувьцаа нь энэ дэлхий дээр хаана ч байхгүй. Тэрнийгээ ерөнхий сайд болон та нар тайлбарлахдаа “Өө, гайгүй болно. Хэдэн жилийн дараа...” гэж ярих юм. Ийм байдлаар 2016 он хүртэл явах уу? Ер нь үүнийг одоо больвол яасан вэ? Ерөөсөө энэ чинь 2008 оноос л үүдэлтэй юмнууд шүү дээ. 1 сая, 1.5 сая төгрөгний амлалтаас л үүдэлтэй. Тэгээд л нөгөө баялаг маялаг гэж ярьсан. Тэгээд үүний чинь өөрийнх нь ерөнхий концефци нь шударга юм шиг харагдаж байгаа мөртлөө үнэн хэрэгтээ маш шударга биш зүйл байгаа байхгүй юу. Баялагийн хуваарилалын маш шударга биш хувилбар байхгүй юу. Өөрөөр хэлбэл, бүгдэд нь тэгшитгэн хуваарилах гэсэн зарчимтай. Энэ улс чинь энэ чигээрээ цаашаа яваад байх юм уу? Тэрийг л би төрийн капитализмын нэг хэлбэр нь гээд байгаа юм. Тэр тусмаа бүр маш муу хэлбэр нь. Тийм учраас би Монгол улс Моголистан болж болохгүй шүү гэж хэлдэг. Тийм учраас энэ нь дээр та нэг өөрийнхөө, хувь хүний бодлыг хариулаад өгөөч. Би үүнд үнэмшдэг гэдэг ч юмуу, ингэж хөгжих нь зөв гэсэн итгэлтэй байна гэдэг ч юм уу, тэр бодлоо нэг хэлээд өгөөч.

Батбаяр: Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил, ирээдүйн асуудлыг хариуцсан сайдын хувьд энэ асуудалд байнгын хороон дээр мэдээлэл өгье гэсэн бодолтой байгаа. Одоо зөвхөн С.Дэмбэрэл гишүүний асуултанд хариулая гэх юм бол Монгол улс эртнээсээ газар доорх биш, газар дээрх баялагаа ашиглаж амьдарч ирсэн түүхтэй. Сүүлийн хэдэн жилд, өөрөөр хэлбэл сүүлийн зуу хүрэхгүй жилд л газар ухдаг ажил руу орсон. Цаашдаа яах вэ гэдэг дээр бол... Өнөөдөр Монгол улсын тэргүүлэх салбар бол ХАА-н салбар мөн. Түүн дотроо МАА-ын салбар. Хоёрдахь нь уул уурхай, эрдэс баялагын салбар. Гурав дахь нь тээвэр үйлчилгээний салбар гэсэн чиглэлээр бид асуудлыг харж байгаа. Түүхээрээ бид энэ том газар нутагт нүүдлийн МАА-р л амьдарч ирсэн учраас үүнтэйгээ маш их холбоотой. Уул уурхайн хувьд, мэдээж, энэ бол шинэ салбар. Дэлхийн зах зээл дээр эрэлт хэроэгцээ өссөнтэй холбоотойгоор 2006 оноос энэ асуудал гарч ирсэн. Эдийн засгийн эрэлт, ашгаасаа хамаараад 2 бүтээгдхүүн /зэс, төмөрийн хүдэр/ гарч ирсэн. Энэ 2 нь манай экспортын бүтээгдхүүний 1 ба 3 дахь бүтээгдхүүн болчихсон байна. Манай экспортын 85%-ыг зэс, нүүрс, төмрийн хүдэр, нефть, цайр гэсэн 5 бүтээгдхүүн эзэлж байгаа. Энэ нь бидэнд бодох юм их байгааг харуулж байна. Монгол орны газар бүрт уул уурхай эхлүүлээд, ухаад байх юм уу гэдгээ эргэж харах ёстой. Хэрэгцээнийхээ хэрээр ашиглах ёстой болохоос, хүний авъя гэсэн хэрээр өгөөд байж болохгүй гэж боддог.

С.Дэмбэрэл: Үгүй ээ, би уул уурхайн асуудалд төрийн оролцоо ингээд ороод явах юм уу л гэж асуугаад байна л даа.

Батбаяр: Төрийн оролцоо тодорхой хэмжээнд зайлшгүй байх ёстой гэж би үздэг.

С.Дэмбэрэл: Ямар хэмжээнд вэ?

Батбаяр: Төрийн хувьд өмчийн болон менежментийн оролцоо гэсэн 2 оролцоо бий. Төр өмчлөгч байж болноо. Тодорхой хэмжээнд байх ч ёстой байх. Тийм үү? Харин менежмент нь хувийнх байх ёстой гэж үздэг.