demberels@parliament.mn   51 261503

С.Дэмбэрэл: Аль нэг нам нь улс төрийн оноо авах гэлгүйгээр өрийн асуудлаар ярилцах хэрэгтэй

Нийтэлсэн: 8 жилийн өмнө Үзсэн: 1510

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлтэй ярилцлаа.

-Ээлжит бус чуулган хуралдсангүй. Цөмийн хог хаягдлыг Монголд булшлах гэж байна гэсэн мессэж нэлээд явлаа. Таны хувьд ээлжит бусаар хэлэлцэх байсан конвенцийг хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-УИХ-ын даргын дэргэдэх зөвлөл хуралдаад ээлжит бус чуулган хийх нь зөв гээд ээлжит бус чуулганыг зарласан байлгүй дээ. Цөмийн хог хаягдалтай холбоотой конвенцийн хэд хэдэн хуудас материал байсан. Би уншаагүй. Унших ч шаардлагагүй. Харин энэ чиглэлийн эрдэмтэд, ТББ-ууд юу гэж боддог вэ гээд харахаар ихэнхдээ үл мэддэг болон хэт их мэддэг хоёрын хоорондын зөрчил байна. Нийгэм энэ асуудлыг заавал мэдэх албагүй. Мэдээлэл ч байхгүй байгаа. Гэтэл энэ чиглэлийн эрдэмтэд, ТББ-ууд их мэдээд байх шиг байгаа юм. Би дотоодын хууль тогтоомждоо тухайн конвенцид нэгдэхийн тулд хууль тогтоомж нь бүрэн болсон байх ёстой гэдэг утгаар нь үүнийг асууя гэж бодож байлаа. Гэтэл тэр нь ороод ирлээ. Монгол Улсын хууль тогтоомжид салаа утгагүй ямар заалт оруулсан бэ гэдэг нь ил тод болох гэж байх шиг байна. Хоёрдугаарт, үндэсний хууль тогтоомжоос дээгүүр үйлчилдэг хууль тогтоомж байх ёсгүй гээд ярьж байна л даа. Монгол Улсын нийт хуулийн бараг 99 хувьд нь “...олон улсын гэрээ конвенцийг дагаж мөрдөнө” гээд заасан байдаг. Энэ хуулиараа явах юм болов уу, яах юм бол. Өөрөөр хэлбэл бид тусгаарлагдмал арлын үндэстэн биш. Дэлхийн улс төр, эдийн засаг, нийгэм, хүний бүх харилцаанд орчихсон. Бид глобал ертөнцийн нэг хэсэг болохоор тодорхой жигнэж үзэж байж хамгийн түрүүнд ард түмнийхээ мэдлэг мэдээллийг сайжруулчихаад цаашаа хэлэлцээд явахад болохгүй зүйлгүй. Нэг хэсэг нь Монголд цөмийн хаягдал булшлах гээд байна. Нөгөө хэсэг нь аврагч гэсэн дүрүүдэд хуваагдаж болохгүй. Тодорхой асуудал байвал ярилцаж байгаад хамгийн зохистой шийдвэрийг гаргах ёстой.

-Улс төрийн намууд сонгуулиас өмнө эвсэж сонгуульд орох нь ажиглагдаад байна. ИЗНН-д гэхэд нэлээд хэдэн нам эвсэх санал хүргүүлсэн гэх юм. Анх санал тавьсан АН-ынхаа хариуг өгсөн юм уу?

-Одоогоор процессууд явагдаж байна. Манай намын хувьд аливаа шийдвэрийг гаргадаг Улс төрийн зөвлөл, Үндэсний хороо гэсэн удирдлагын бүтэцтэй. АН-тай нэгдэх, эвсэх асуудал дээр хоёр намын олонх нь илэрхийлсэн бол намынхаа дүрмүүдэд холбогдох өөрчлөлтийг хийгээд явах байсан. Явцын дунд цаг хугацаа, хууль эрх зүй, дефакто талаасаа ч гэсэн нэгдэх боломжгүй болж байх шиг байна. Нөгөө талаас манай нам болон АН дотор ч гэсэн энэ процесс жинхэнэ утгаараа явж чадсангүй. Миний хувийн байр суурь бол нэгдэх нь зүйтэй гэж байсныг санаж байгаа байх. Хөлтэй намтай нэгдээд сайн ажилладаг толгойтой болоод явах нь зөв гэж байсан. Энэ байр суурь маань хэвээрээ. Гэсэн ч одоохондоо гацаанд ороод зогсчихлоо. Дараагийн асуудал нь юу байх вэ гэхээр АН-тай нэгдэх асуудлыг өнөө маргаашгүй ярилцана. Манай Үндэсний хорооноос ажлын хэсэгт дангаараа орох, эвсэх, нэгдэх нь ямар байна гэдгийг тодорхой болгох чиглэл өгсөн. Энэ сарын 16-нд хуралдаад энэ талаараа ярилцана. АН-тай нэгдэх үү гэдэг дээр ярилцах байх. Эвсэхэд процедур их болохоор хуулиараа хэцүү байдаг. Үзэл баримтлал талаасаа хоёр нам лебирал болохоор ойролцоо гэсэн үг. АН-тай нэгдэх процедур үргэлжилнэ. Гэхдээ цаг хугацааны нэлээд шахуу хүрээнд явах юм.

Нөгөө талдаа манай нам ХҮН-тай эвсэх ажлын хэсэг байгуулсан. ХҮН дотоод асуудлаа шийдэх ёстой байсан учраас хамтрах асуудлаасаа илүү дотоод асуудал руугаа анхаарал хандуулсан. Үүнээс болоод эвсэх асуудал ерөнхийдөө зогсонги болчихлоо. Онолын хувьд цаашид процесс үргэлжлэх боломжтой.

-МҮАН мөн танай намд захиа хүргүүлсэн гээд байгаа бил үү?

-МҮАН, Эх орон намаас эвсэх захиа ирүүлсэн байгаа. Үндэсний хороо хуралдаад энэ захианд албан ёсны хариу өгөх ёстой гэсэн. Тэр утгаараа ажлын хэсэг байгуулах нь зөв гэж үзсэн. Ингээд харахад ИЗНН бусад улс төрийн намуудтай эвсэж орох асуудал дээр шийдвэр гаргах байх. Энэ бүхэн бүтэлгүй болбол дангаараа сонгуульд орох уу гэдгээ шийднэ. Дангаараа орвол хэн яаж дэвших юм. Бидэнд ямар боломж байгаа вэ, одоогийн рейтинг ямар байна гэхчилэн эргэж харах зүйлс бас байна.

-Танай намын рейтинг ямар байна?

-Рейтинг бага байгаа. АН-тай нэгдэнэ гэдэг асуудлаас болсон уу яасан сүүлийн үед манай намыг судалгаандаа ч оруулахаа байсан байна лээ. Энэ талаас нь бодоод үзэхээр нэгдсэн, эвссэн ч мөрийн хөтөлбөр дээрээ ажиллах ёстой юм байна гээд хоёр долоо хоногийн өмнө мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулж эхэлсэн.

-Монголын эдийн засгийн форум боллоо. Жил бүр болдог энэ хурал өнөө жил “Сургамж, сорилт, шийдэл” нэрийн дор болсон. Жил болгон болдог ч үр дүн хэр байна вэ. Өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал яг ямар байгаа бол?

-Давост болдог дэлхийн эдийн засгийн форумд дэлхийн томоохон бизнес эрхлэгч, лидерүүд оролцдог. Энэ нь өөрөө маш том институци болчихлоо. Үүнээс ямар нэгэн шийдвэр гардаггүй. Зөвхөн өөрсдийн байр сууриа солилцдог. Манай эдийн засгийн форум ч гэсэн яг тийм хэлбэртэй. Тиймээс хүмүүс болон сэтгүүлчид “Жил бүр хуралдаж, ярих юм. Үр дүн хаана байна. Ноднин ийм зүйл яригдаж байсан, хэрэгжсэн үү” гэж асуудаг. Үүнийг бодох ёстой.

Өнөөдрийн бидний өмнө тулгарч буй сорилт, шийдэл нь юу байна гээд манайхан шийдэл хайж байна. Тэр бүү хэл энэ жилийн хувьд “Монгол мөрөөдөл гэж юу вэ” гээд танхим дүүрэн цуглачихсан ярьж байгаа харагдсан. Энэ нь юу хэлээд байна вэ гэхээр монголчууд бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрдөг мөрөөдөл хэрэгтэй болсон юм байна гэдэг нь тодорхой байна лээ. Үүнийгээ тодорхойлох гэж оролдож байгаа юм байна. Албан ёсны монгол мөрөөдөл бол батлагдчихсан. Тэр нь “2030 он хүртэлх Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал”-аа баталчихсан.  “Монгол мөрөөдөл”-ийн талаар ярьж байгаа залуусыг харахаар инноваци, бизнесийн хууль тогтоомж гээд хэрэгтэй л зүйл яриад байгаа нь анзаарагдсан.

Гэхдээ эдийн засгийн форум болохоос өмнө Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт хоёрт “Энэ жил хамгийн их ярих асуудал чинь өрхийн эдийн засаг биш юм уу. Өрхийн орлого, зарлага, ядуурал, Монголын нийт өрхийн орлогын тэгш бус байдал, өрийн дарамт гээд өрхөд инфляци хэрхэн нөлөөлж байна вэ гэдэг асуудлыг тойрч яривал яадаг юм. Анх удаа өрхийн эдийн засгаа ярьдаг болбол яасан юм” гэдэг санал дэвшүүлсэн. Нэгэнт хэлэлцэх асуудал батлагдсан гэж байна лээ. Хөтөлбөрт орсон ороогүй нэг салбар хурал нь энэ хүрээнд явах ёстой байсан.

-“2030 он хүртэлх Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал” чинь амьдралд нэг л бууж өгөхгүй байгаа санагддаг юм?

-Энэ зорилт чинь сайхан ирээдүй, мөрөөдлийн тухай байгаа юм. Сайхан ирээдүйн тухай бид саарал, гундуу фонон дээр ярихад хүний чихэнд үнэмшилтэй очиж чаддаггүй. Харин миний цалин, тэтгэвэр нэмэгдэх болов уу гэсэн өнөөдрийн асуудлыг энэ форум яаж шийдэх гэж байна вэ гэдгийг л хардаг. Энэ бүхний талаар яриасай гэж боддог. Бид инноваци, хориннэгдүгээр зууны шинжлэх ухааны хөгжил ярихаас гадна яг өнөөдөр тулгараад байгаа асуудлыг ярих ёстой. Сүүлийн нэг жил өрхийн эдийн засгийн талаар судалж байна. Макро эдийн засгийг ерөнхийд нь мэдэж байгаа. Мөн мөнгөний бодлогын хүрээнд Н.Золжаргал шинэ тэнцвэр гээд яриад байна л даа. Энэ нь юу юм, яагаад хэрэгжихгүй байгаа юм, яагаад төсвөө -3.2 гэж алдагдалтай баталсан юм. Энэ чинь хувийн хэвшилд очих мөнгийг багасгаад байна гээд байгаа биз дээ. Цаад процесс, механизм нь юу вэ гэдгийг би хэлж чадна. Би Их хуралд сууснаас хойш төсөв хэрхэн яаж баталдгийг харлаа. Тойрог гэдэг юм чинь одоо л гарч ирдэг юм. Би жагсаалтын гишүүн. Нийгэм намайг жагсаалтаар орж ирсэн гээд үзэн яддаг. Гэтэл миний авах ганц юм нь хэзээ ч “А” гэдэг тойрог ярьдаггүй. Би “М” буюу ганц Монгол гэдэг тойрог л ярьдаг. Тухайлбал, АН, МАН огт ялгаагүй төсөв дээр ингэнэ, тэгнэ гээд гээд хөрөнгө оруулалтыг нь нэмдэг. Ингэхээр чинь зарлага нь орлогоосоо хэтэрчихдэг. Үүнийгээ ямар нэгэн зүйлээр нөхөх шаардлагагүй. Эцэст нь Засгийн газар үнэт цаас гаргаад Монголбанк, арилжааны банкуудад санал болгодог. Баталгаатай, өндөр хүүтэй болохоор гоё л байдаг. Манай эдийн засаг өнөөдөр яг ямар байгааг хэлэх үү.

-Тэг л дээ. Тэгж л уг нь танаас асуугаад байгаа шүү дээ?

-Манай эдийн засаг ерөнхийдөө “зомби” байдалтай болчихсон. Зомби яаж явдаг билээ. Үлгэн салган салганаад явж байгаа нь хүртэл цаанаа нэг тийм байдаг биз. Аль байгууллага нь байлаа даа энэ оны манай эдийн засгийн өсөлтийг 0.8 хувь байна гэсэн байна лээ. “0”-рүү ойртох тусам хасах руу орчих гээд байна. Энэ тохиолдолд Монголбанкны хэлсэн үнэн л дээ. Инфляцийг нам дор түвшинд барих ёстой юу гэвэл тийм. Ам.долларын нэрлэсэн ханш 2050 төгрөг хүрчихээд бодит утгаар өсч байна. Гэхдээ инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийг нь багасгаж хэт их хэлбэлзлийг нь багасгах зорилготой. Тийм учраас гурван тэнцвэр гэдэг нь нэгдүгээрт, төсвөө алдагдалгүй батлах, хоёрдугаарт нь, төсвийн тэнцэл алдагдалгүй байх, гуравдугаарт, өрийн зохистой удирдлага гэж хуваана. Ма­най төсвөө алдагдалтай батлаад эхний тэнцвэр нь байхгүй болчихлоо. Энэ нь хоёрдугаартаа нөлөөлнө. Монголбанкныхны хэлж байгаагаар урсгал тэнцэл ашигтай гарсан ч гэсэн бидний экспорт нь багасаад импорт нь хумигдсан ийм үед экспорт бага ч гэсэн тоо хэмжээгээрээ өсчихөөр нэмэх тэмдэг гараад эхэлж байгаа юм. Нэмж хэлэхэд Монголбанк, Сангийн яам, энэ чиглэлийн их дээд сургуулийн төлөөллийг урьж байгаад Өрийн удирдлагын тухай хурлыг ойрын хугацаанд хийгээд яг юу болоод байгааг ярих ёстой. Тэгэхгүй бол 44 их наяд гэдэг тоо гаргаж ирээд бүх хүндээ хуваагаад 15 сая төгрөгийн өртэй гээд байгаа юм.

-Манай улс өрийн дарам­тад орсон уу?

-Олон улсын валютын сан ноднин дөрөвдүгээр сард ирээд “Танайх өрийн дарамтад орох гэж байна шүү” гэсэн. Өрийн дарамтад орчихсон. Одоо харин энэ өрийг хэрхэн хөнгөвчлөх вэ гэдэг асуудлаараа аль нэг нам нь улс төрийн оноо авах гэлгүйгээр ярилцах хэрэгтэй. Ингээд хэлэх гээд байсан гурван тэнцвэр дууслаа.

Өнөөдөр Монголд 820 гаруй мянган өрх бий. Үүнээс 74 мянга нь моргейжтэй. Өрхийн байдлыг нь аваад үзэхээр хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байсан 2012 оны хоёрдугаар улирлын сүүлч, 2013 он гэхэд нэлээд мөнгө эдийн засаг руу орсон. Үүнээс улбаалан өрхийн бодит орлого буюу инфляциар засварлагдсан орлого нь буураад байсан. Ингэж явсаар 2014 оны эхний улиралд доод цэгтээ хүрсэн. 2015 онд хасах руу орсон. Өөрөөр хэлбэл сүүлийн найман улирал дараалан, Монгол Улсын өрхийн бодит орлого буурч байна. Энэ том дохио мөн үү. Үүн дээр анхаарах ёстой, энэ чинь л эдийн засаг байхгүй юу. Яагаад гэхээр өрхийн эцсийн хэрэглээ, Засгийн газрын хэрэглээ, экспорт, хөрөнгө оруулалт маань ДНБ-ий ашиглалтын бүрдэл хэсгүүд юм. Бид эдийн засгийн нийт эрэлтийг идэвхжүүлж зомби хэлбэрээс нь гаргая гэвэл аж ахуйн нэгжүүдээ орлогожуулах улс төрийн болон эрх зүйн боломжуудыг нээж өгөх ёстой. Үүнтэй улбаалан хаврын чуулганаар татварын асуудал яригдана. Эдийн засгийн форум дээр ингээд мөнгөний бодлого ярьсан бол болох байлаа. Орчин үеийн эдийн засгийн хүмүүс өөр болсон байж магадгүй. Өөрөөр хэлбэл нээх сайхан инноваци яриад өрх өөрөө мэдэг гэж болохгүй. Нийгмийн дундаж ангийг 15 жилийн дотор шууд байгуулчихдаггүй юм. Манай эдийн засагт нэмэгдэл тэжээл хэрэгтэй байна. Тиймээс олон витамин агуулсан ундаагаар тордохгүй бол крант нь хаагдчихсан. Ингэж нэмэлт тэжээл өгч байж дундаж анги руу оруулна. Ингэж байж орлогын тэгш бус байдал арилна. Манайх ядууралгүй нийгэм байгуулъя гэчихсэн. Энэ удаагийнх нь амжихгүй юм шиг. Тиймээс дараагийн Засгийн газар нь миний ярьсан өрхийн эдийн засагт онцгой анхаарах хэрэгтэй.

-Сүүлийн үед бизнесийн салбарынхан улс төр, бизнес хоёрыг хольж хутгахаа боль гэдэг зүйлийг ярьж байна. Улс төр, бизнес нь өөр өөрсдийн замаараа явж болохгүй байгаа юм уу?

-Ерөнхийдөө хандлагыг нь ярья. “Тунгалаг Тамир” дээр Цахиур Төмөр гэж гардаг. Мөн Робин гүүд гээд кино байдаг даа. Энэ хоёр баячуудаас дээрэмдсэн зүйлээ ядуучуудад тараадаг байх аа. Дэлхийн аль ч өнцөгт иймэрхүү хандлага их бага хэмжээгээр гардаг. Баячуудаас нь авч ядууст тараая гэсэн Цахиур Төмөрийн бодлого цухалзаад байгаа. Хоёрдугаарт, үндэсний аваргуудыг төрүүлэх ёстой. Үндэсний манлай компаниудыг төрүүлэх шаардлагатай. Учир нь тэднийг яаж ч муулсан Монгол Улсын татварыг тэд бүрдүүлдэг. Нэгдүгээрт, үндэсний манлай компаниудаа дэмжих хөтөлбөрийг боловсруул гэж байгаа юм. Жижиг дунд бизнес эрхлэгчдэдээ хандсан тусгай хөтөлбөр бий. Төрийн банкыг хувьчлахгүй байж байгаад үйлдвэржилтийн банк болгочих. Янз бүрийн сангуудаа нэгтгээд Төрийн банк 12 хувийн хүүтэй зээл олгож бусад банкуудаа шударгаар уриалан дуудах бодлогыг дэмжье. Мөн Хөгжлийн банкийг энэ тал руу дэмжигчээр оруулъя. Түүнчлэн бичил бизнесийн тусгай шугам нээх хэрэгтэй. Дэлхий даяар бичил бизнесийг дэмжих инноваци явж байна. АНУ-д гэхэд л барьцаагүйгээр зээл олгож байгаа. Манай албан бус сектор буюу өрхийн бизнес эрхлэгчид маш том орон зайг эзэлдэг. Ингээд явангуут томчууд нь орхигддог. Өөр яадаг гээч.

-Яадаг юм бол?

-Архи үйлдвэрлэлээ гэж загнана. Дээрээс нь онцгой татвар гээд авна. Шатахуун импортлогчдыг бензин оруулж ирлээ гэж загнана. Онцгой татвараар дарчихна. Ингээд байгаа хэрнээ нөгөөдүүл чинь төсвийн орлогыг бүрдүүлээд л байдаг байхгүй юу. Монголын эдийн засагт мөнгө байхгүй л гээд байгаа. Үнэндээ гудсан доор маш их мөнгө байна. Ийм хэцүү нөхцөлд хүмүүс мөнгөө зарцуулахаа больчихдог байхгүй юу. Айл өрхүүдэд хуримтлал үүсээгүй байдаг тул хэрэглээд дуусчихдаг.

-Сүүлийн үед Засгийн газрыг зээл их авч байна гэдэг шүүмжлэл яваад байна. Та энэ тал дээр ямар бодолтой яваа бол?

-Бид тусгаарлагдсан ертөнц биш. Олон улсын санхүүгийн зах зээлд бонд гаргаад санхүүгийн харилцаанд орж байгаа. Манай улс өрийг өрөөр дардаг завсрын үедээ байна. Учир нь 2012, 2013 онд хийсэн зам гэх мэтчилэн дээр хөрөнгө оруулалтын үр өгөөж нь шууд мэдрэгдэхгүй. Энэ талаас нь бодоод өрийн зохистой удирдлага талаасаа хэрэгжүүлэх ёстой.

-Та оюутны зээлийн талаар ярьж байсан. Хэрэгжүүлэх боломж хэр байгаа вэ?

-Монгол Улс өнөөдөр оюутны зээлийн тогтолцоотой болох ёстой. Одоо бол төрийн сангийн зээлийн тогтолцоогоор явж байгаа. Өнөөдөр ихэнх оюутнууд аав, ээжээрээ цалингийн зээл, малчны зээл авахуулаад төлбөрөө төлүүлж байна. Дунджаар 19 хувийн хүүтэй зээл авч байгаа. Банкнаас зээл авах гэж бөөн юм болдог. Зээлээ авч чадвад ёстой л бөөн аз. Дэлхийн улс орнууд оюутнаа боддог юм билээ. Монголын хувьд зургаан хувийн хүүтэй оюутны зээл бий болгочихвол аав, ээж нь 19 хувийн хүүтэй зээл авах шаардлагагүй болно. Нэг талаасаа хүүгийн дарамтад орох нь бага гэсэн үг. Ингээд хөнгөрүүлээд өгчихвөл мянга мянган оюутнуудын аав, ээжид маш их дэм болно. Олон ч оюутны сурах хүсэл эрмэлзлийг нэмэгдүүлнэ. 19-өөс зургаан хувь болоод буучихвал 13 хувийн хүүгийн зөрүү гарч ирнэ. Энэ нь тухайн өрх айлдаа нэмэртэй бөгөөд аав, ээж нь хүүхдүүдээ халаасны мөнгө өгдөг болчих юм. Энэ бол маш энгийн байгаа биз. Олон улсад байдаг. Л.Гантөмөр сайдад би энэ санаагаа хэлсэн. Үүнийг зарлаасай гэж бодож байна. Хамгийн цагаа олсон оновчтой шийдэл энэ байх юм.

Э.ЭНХБОЛД

Эх сурвалж: Өдрийн сонин 

Буу халах уу?
wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
Зочин - 1 жилийн өмнө
555 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
bfg8583＜s1﹥s2ʺs3ʹhjl8583 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
bfg5485＜s1﹥s2ʺs3ʹhjl5485 bfg6038＜s1﹥s2ʺs3ʹhjl6038 - 1 жилийн өмнө
555 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
5559901752 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
5559531655 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
5559119865 wUmrLVWz9575451 - 1 жилийн өмнө
555 wUmrLVWz - 1 жилийн өмнө
555-->

Холбоо барих

Twitter:
@Demberel_S

Facebook:
demberel.sambuu

И-мэйл:
demberels@parliament.mn

Утас:
51 261503

Туслах цэс

Эдийн засгийн бизнесийн орчны талаар таны санал бодол:
Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан © 2015 Вэб шинэчлэлийг: Тауэрсофт ХХК